Ma trận SPACE là gì? Cách vẽ ma trận SPACE cho doanh nghiệp

Các chủ doanh nghiệp đã bao giờ tự hỏi làm thế nào để doanh nghiệp định vị chính xác vị trí của mình trên thị trường và lựa chọn chiến lược phát triển phù hợp? Ma trận SPACE là gì mà lại được xem như “bản đồ chiến lược” giúp doanh nghiệp định hướng giữa những thách thức và cơ hội? Công cụ này không chỉ cung cấp một cái nhìn toàn diện mà còn mở ra lối đi tối ưu để vươn xa trong môi trường cạnh tranh khốc liệt. Hãy cùng tìm hiểu cách vẽ ma trận SPACE đơn giản nhưng hiệu quả trong bài viết dưới đây.

Ma trận SPACE là gì?

Ma trận SPACE (Strategic Position and Action Evaluation) là một công cụ phân tích chiến lược giúp doanh nghiệp xác định vị trí cạnh tranh và chiến lược hành động phù hợp, dựa trên bốn yếu tố chính: Sức mạnh tài chính, Lợi thế cạnh tranh, Sức hút ngành, Sức mạnh môi trường

Ma trận SPACE ra đời trong giai đoạn 1980 – 1990, thời kỳ bùng nổ phương pháp quản trị hiện đại, như ma trận SWOT, BCG, và McKinsey 7S. Đó là khi các doanh nghiệp ngày càng nhận ra tầm quan trọng của việc phân tích cả yếu tố nội tại (như sức mạnh tài chính) và yếu tố bên ngoài (như môi trường kinh doanh) để định hướng chiến lược.

Kể từ đó, ma trận SPACE trở thành một phần quan trọng trong giáo trình quản trị chiến lược tại các trường kinh doanh lớn trên thế giới, được áp dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp khác nhau, từ sản xuất, dịch vụ đến công nghệ cao, nhờ khả năng tùy biến và dễ hiểu.

Những yếu tố trong ma trận SPACE là gì?

Ma trận SPACE được cấu thành từ 4 yếu tố:

• Sức mạnh tài chính (Financial Strength – FS): Đánh giá khả năng tài chính của doanh nghiệp, như khả năng thanh khoản, lợi nhuận, hoặc quản lý chi phí.
• Lợi thế cạnh tranh (Competitive Advantage – CA): Phân tích vị trí cạnh tranh của doanh nghiệp, bao gồm mức độ khác biệt hóa sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường.
• Sức hút ngành (Industry Attractiveness – IA): Xác định tiềm năng và sức hấp dẫn của ngành kinh doanh, như tốc độ tăng trưởng, biên lợi nhuận, hoặc mức độ cạnh tranh.
• Sức mạnh môi trường (Environmental Stability – ES): Đánh giá mức độ ổn định của môi trường kinh doanh bên ngoài, bao gồm các yếu tố kinh tế, chính trị, và công nghệ.

Dựa trên phân tích của bốn yếu tố này, ma trận SPACE giúp doanh nghiệp xác định chiến lược phù hợp trong bốn nhóm chính:

• Chiến lược tấn công (Aggressive): Đẩy mạnh tăng trưởng và mở rộng.
• Chiến lược thận trọng (Conservative): Duy trì và bảo vệ vị trí hiện tại.
• Chiến lược phòng thủ (Defensive): Giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa nguồn lực.
• Chiến lược cạnh tranh (Competitive): Tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Lý do doanh nghiệp nên vẽ ma trận SPACE là gì?

Có 5 lý do khiến việc vẽ ma trận SPACE trở thành một nghiệp vụ cần thiết đối với các doanh nghiệp:

1. Định vị chiến lược rõ ràng

• Giúp doanh nghiệp hiểu vị trí hiện tại của mình trên thị trường và xác định hướng đi đúng đắn.
• Ví dụ: Một công ty khởi nghiệp có thể biết mình cần cải thiện tài chính trước khi mở rộng.

2. Phân tích toàn diện và khách quan

• Đánh giá được cả yếu tố nội tại (FS, CA) lẫn yếu tố bên ngoài (IA, ES).
• Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh kinh tế Việt Nam biến động và chịu nhiều ảnh hưởng từ thị trường quốc tế.

3. Ra quyết định chiến lược phù hợp

• Với các doanh nghiệp đang đối mặt cạnh tranh gay gắt, ma trận SPACE cung cấp căn cứ rõ ràng để lựa chọn chiến lược phòng thủ, cạnh tranh hoặc mở rộng.
• Ví dụ: Ngành bất động sản tại Việt Nam cần thận trọng khi thị trường không ổn định.

4. Tối ưu hóa nguồn lực

• Giúp doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguồn lực hiệu quả, tránh lãng phí vào các chiến lược không khả thi.
• Ví dụ: Một công ty sản xuất nhỏ có thể tập trung phát triển lợi thế cạnh tranh thay vì dàn trải đầu tư.

5. Thích ứng với chuyển đổi số và toàn cầu hóa

• Trong bối cảnh chuyển đổi số, ma trận SPACE giúp doanh nghiệp nhận diện xu hướng công nghệ và những rủi ro tiềm tàng từ môi trường.
• Điều này giúp doanh nghiệp Việt Nam xây dựng chiến lược tăng trưởng bền vững và không bị tụt hậu.

Doanh nghiệp của anh/chị đang tìm kiếm phần mềm số hóa quy trình bán hàng & CSKH?Đăng ký nhận tài khoản trải nghiệm miễn phí MISA AMIS CRM ngay hôm nay

Không đứng ngoài xu thế chung của toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam từ tập đoàn lớn cho đến SME đã và đang chuyển dịch mạnh mẽ từ lối vận hành truyền thống sang số hóa với công nghệ thông minh.

Một trong những giải pháp nổi trội trên thị trường được hơn 12.000 doanh nghiệp tin tưởng lựa chọn là MISA AMIS CRM, phần mềm quản lý bán hàng đầu tiên tại Việt Nam tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu quy trình bán hàng, cải thiện dịch vụ khách hàng và tra cứu số liệu, ra quyết định chính xác, nhanh chóng.

Dùng thử miễn phí đầy đủ tính năng

Quy trình cách vẽ ma trận SPACE cho doanh nghiệp

Cách vẽ ma trận SPACE có nhiều sự tương quan đáng kể với các nguyên lý toán học như tính toán tọa độ trong hình học, quy luật đối ngẫu (Duality) và các vector. Doanh nghiệp có thể triển khai ma trận SPACE dựa trên quy trình các bước như sau:

1. Xác định các yếu tố cần phân tích

a. Sức mạnh tài chính (Financial Strength – FS):

Thu thập dữ liệu về:

• Doanh thu, lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận.
• Tỷ lệ nợ/tài sản, khả năng thanh khoản.
• Khả năng huy động vốn.

b. Lợi thế cạnh tranh (Competitive Advantage – CA):

Phân tích:

• Chất lượng sản phẩm/dịch vụ.
• Chi phí sản xuất, khả năng tiếp cận khách hàng.
• Vị thế thương hiệu và khác biệt hóa.

c. Sức hút ngành (Industry Attractiveness – IA):

Đánh giá:

• Tốc độ tăng trưởng ngành.
• Biên lợi nhuận trung bình.
• Cơ hội mở rộng thị trường.

d. Sự ổn định môi trường (Environmental Stability – ES):

Xem xét:

• Biến động kinh tế, chính trị, xã hội.
• Ảnh hưởng của công nghệ và xu hướng toàn cầu.
• Tình hình cạnh tranh và rào cản gia nhập ngành.

2. Chấm điểm và lượng hóa các yếu tố

• Chấm điểm từ +1 đến +6 cho các yếu tố tích cực (FS và IA).
• Chấm điểm từ -1 đến -6 cho các yếu tố tiêu cực (CA và ES).

Ví dụ:

• FS (khả năng tài chính tốt): +5.
• CA (cạnh tranh mạnh từ đối thủ): -4.
• IA (ngành tăng trưởng cao): +6.
• ES (môi trường biến động): -3.

3. Tính toán giá trị trung bình của từng yếu tố

Trung bình điểm từng nhóm yếu tố để xác định:

• FS: (Điểm trung bình FS)
• CA: (Điểm trung bình CA)
• IA: (Điểm trung bình IA)
• ES: (Điểm trung bình ES)

4. Xác định tọa độ trên ma trận SPACE

• Tọa độ trục X = IA – CA.
• Tọa độ trục Y = FS – ES.

5. Vẽ ma trận và xác định chiến lược

• Khu vực Tấn công (Aggressive): Tọa độ (+X, +Y).
• Khu vực Thận trọng (Conservative): Tọa độ (-X, +Y).
• Khu vực Phòng thủ (Defensive): Tọa độ (-X, -Y).
• Khu vực Cạnh tranh (Competitive): Tọa độ (+X, -Y).

Bí quyết tối ưu ma trận SPACE chuẩn xác

Để tăng hiệu quả khi sử dụng ma trận SPACE, doanh nghiệp cần lưu ý những cách tối ưu sau:

Thu thập dữ liệu chính xác và đầy đủ

• Dựa trên nguồn dữ liệu nội bộ và thông tin thị trường.
• Sử dụng các công cụ như báo cáo tài chính, phân tích SWOT, hoặc khảo sát ngành để đảm bảo tính chính xác.

Định kỳ cập nhật ma trận

• Thường xuyên điều chỉnh ma trận dựa trên các thay đổi trong nội tại doanh nghiệp và môi trường bên ngoài.
• Ví dụ: Khi ngành có xu hướng tăng trưởng mới hoặc môi trường kinh tế biến động, cần cập nhật để phù hợp với tình hình thực tế.

Kết hợp với các công cụ phân tích khác

Tăng tính toàn diện bằng cách phối hợp ma trận SPACE với:

• SWOT: Nhấn mạnh điểm mạnh/yếu nội bộ và cơ hội/thách thức từ bên ngoài.
• PESTEL: Phân tích sâu hơn các yếu tố môi trường (kinh tế, chính trị, công nghệ…).
• BCG Matrix: Xác định ưu tiên đầu tư vào sản phẩm/dịch vụ cụ thể.

Đào tạo đội ngũ sử dụng

• Đảm bảo các cấp quản lý hiểu cách đọc và áp dụng kết quả ma trận.
• Tổ chức workshop hoặc hướng dẫn về cách đánh giá các yếu tố và xây dựng chiến lược.

Ưu tiên chiến lược dựa trên vị trí

• Tấn công (Aggressive): Đầu tư mạnh mẽ vào tăng trưởng và mở rộng thị trường.
• Thận trọng (Conservative): Tập trung vào bảo vệ thị trường cốt lõi, tăng hiệu quả nội bộ.
• Phòng thủ (Defensive): Giảm thiểu rủi ro, tái cơ cấu hoặc thu hẹp quy mô.
• Cạnh tranh (Competitive): Nâng cao năng lực cạnh tranh như cải tiến sản phẩm, cải thiện dịch vụ.

Liên tục theo dõi kết quả thực hiện

• Đánh giá chiến lược sau khi áp dụng để đảm bảo đạt được mục tiêu mong muốn.
• Điều chỉnh chiến lược nếu cần thiết dựa trên phản hồi từ thị trường hoặc kết quả hoạt động.

Case study ví dụ về ma trận SPACE

Ví dụ về ma trận SPACE của Vinamilk

Sức mạnh tài chính (FS): Cao

• Vinamilk có doanh thu ổn định và khả năng thanh khoản tốt, với lợi nhuận cao và khả năng mở rộng thị trường nội địa lẫn quốc tế.
• Chỉ số lợi nhuận ròng và tỷ lệ nợ/tài sản ở mức an toàn, cho thấy sức mạnh tài chính vững vàng.

Lợi thế cạnh tranh (CA): Cao

• Vinamilk có thương hiệu mạnh, thị phần lớn nhất trong ngành sữa tại Việt Nam, cùng với hệ thống phân phối rộng khắp cả nước.
• Năng lực sản xuất hiện đại, sản phẩm đa dạng và phù hợp với nhiều phân khúc khách hàng.

Sức hút ngành (IA): Trung bình – Cao

• Ngành thực phẩm và đồ uống tại Việt Nam vẫn có tiềm năng tăng trưởng nhờ dân số trẻ và thu nhập tăng.
• Tuy nhiên, áp lực cạnh tranh từ các thương hiệu quốc tế và chi phí nguyên liệu đầu vào gia tăng là thách thức.

Sự ổn định môi trường (ES): Trung bình

• Thị trường nội địa ổn định, nhưng giá nguyên liệu biến động và các yêu cầu về tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe.

Chiến lược đề xuất từ ma trận SPACE của Vinamilk: Tấn công (Aggressive)

• Tăng cường xuất khẩu sang thị trường quốc tế.
• Đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển (R&D) sản phẩm mới, đặc biệt là các sản phẩm hữu cơ và sức khỏe.

Ví dụ về ma trận SPACE của Coca Cola

Sức mạnh tài chính (FS): Rất cao

• Coca-Cola là một trong những thương hiệu toàn cầu mạnh nhất, với doanh thu khổng lồ và khả năng chi trả cổ tức đều đặn.
• Hệ thống tài chính vững chắc, lợi nhuận cao và khả năng đầu tư mạnh mẽ.

Lợi thế cạnh tranh (CA): Rất cao

• Coca-Cola sở hữu thương hiệu toàn cầu với sự nhận diện vượt trội.
• Hệ thống phân phối toàn diện và danh mục sản phẩm đa dạng (bao gồm cả đồ uống không gas).

Sức hút ngành (IA): Trung bình

• Ngành đồ uống đang chịu áp lực từ xu hướng tiêu dùng lành mạnh, giảm thiểu đường và chất hóa học.
• Cạnh tranh gia tăng từ các thương hiệu địa phương và sản phẩm hữu cơ.

Sự ổn định môi trường (ES): Thấp – Trung bình

• Thách thức lớn đến từ các quy định về thuế đường, cạnh tranh khốc liệt, và sự thay đổi trong sở thích tiêu dùng.
• Ở Việt Nam, Coca-Cola phải đối mặt với các yêu cầu pháp lý và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm khắt khe.

Chiến lược đề xuất từ ma trận SPACE của Coca Cola: Cạnh tranh (Competitive)

• Tăng cường phát triển các dòng sản phẩm lành mạnh (như nước trái cây tự nhiên, đồ uống không đường).
• Đầu tư vào marketing và xây dựng quan hệ đối tác với các nhà phân phối địa phương.

Ví dụ về ma trận SPACE của Trung Nguyên

Sức mạnh tài chính (FS): Trung bình

• Trung Nguyên có sức mạnh tài chính tốt ở thị trường nội địa nhưng bị hạn chế khi cạnh tranh quốc tế.
• Chi phí đầu tư vào R&D và mở rộng thương hiệu có thể là một thách thức lớn.

Lợi thế cạnh tranh (CA): Cao

• Trung Nguyên có lợi thế từ thương hiệu cà phê mạnh mẽ tại Việt Nam, kết hợp với câu chuyện thương hiệu gắn liền với giá trị văn hóa.
• Hệ thống phân phối tốt tại Việt Nam, nhưng khả năng cạnh tranh quốc tế chưa đủ mạnh.

Sức hút ngành (IA): Trung bình – Cao

• Ngành cà phê có tiềm năng tăng trưởng lớn nhờ nhu cầu tiêu dùng tăng, đặc biệt là sản phẩm cà phê cao cấp và cà phê hòa tan.
• Tuy nhiên, thị trường bị cạnh tranh bởi các thương hiệu lớn như Starbucks và các doanh nghiệp quốc tế khác.

Sự ổn định môi trường (ES): Trung bình

• Môi trường kinh doanh ổn định tại Việt Nam, nhưng rủi ro gia tăng khi mở rộng ra quốc tế do cạnh tranh gay gắt và chi phí vận hành.

Chiến lược đề xuất từ ma trận SPACE của Trung Nguyên: Thận trọng (Conservative)

• Duy trì và mở rộng thị phần nội địa bằng cách phát triển sản phẩm mới và củng cố giá trị thương hiệu.
• Thực hiện các bước mở rộng quốc tế thận trọng, bắt đầu từ các thị trường có nhu cầu cà phê cao.

Tổng kết về ma trận SPACE