Layoff là gì? Cách vượt qua tình trạng layoff

Layoff là gì? Có lẽ không ai tham gia vào thị trường lao động muốn bị layoff cả – tức là bị công ty cho thôi việc dù vẫn làm tốt công việc của mình. Nếu chẳng may phải đối mặt với làn sóng layoff, người lao động nên ứng phó ra sao? Hãy cùng MISA AMIS HRM tìm hiểu rõ hơn về vấn đề layoff và trang bị cho bản thân kiến thức, tinh thần cần thiết để tránh những ảnh hưởng tiêu cực trong đợt layoff.

1. Layoff là gì?

Layoff là cho thôi việc, đình chỉ lao động, buộc người lao động dừng việc tạm thời hoặc vĩnh viễn vì những nguyên nhân ngoài hiệu suất lao động. Nhiều công ty lựa chọn phương án layoff khi đang ở trong giai đoạn tái cấu trúc, hoặc khi diễn ra khủng hoảng kinh tế khiến doanh nghiệp không thể duy trì số lượng nhân viên hiện tại.

Layoff có thể là cho nghỉ tạm thời, khi đã qua giai đoạn suy thoái, tình hình ổn định hơn thì nhân viên có thể quay lại làm việc. Tuy nhiên trải qua giai đoạn đại dịch Covid-19, nhiều doanh nghiệp bắt buộc phải thu gọn quy mô, thậm chí phá sản, thì thuật ngữ layoff ngày càng phổ biến hơn với ý nghĩa là cho nhân viên thôi việc, chấm dứt hợp đồng.

>>> Xem thêm: Định biên nhân sự là gì? Nguyên tắc định biên nhân sự hiệu quả

2. Ảnh hưởng của layoff là gì?

Layoff gây ra nhiều ảnh hưởng đáng kể đến nhân viên và tổ chức. Dưới đây là một số ảnh hưởng phổ biến của sa thải đối với người lao động và doanh nghiệp:

• Mất việc làm: Nhân viên bị sa thải đối mặt với tình trạng mất việc làm bất ngờ, điều này có thể khiến họ không kịp chuẩn bị tìm kiếm công việc mới, xáo trộn cuộc sống.
• Mất thu nhập: Bị sa thải dẫn đến mất đi nguồn thu nhập ổn định, gây khó khăn trong việc trang trải cuộc sống hàng ngày.
• Tác động tâm lý: Sa thải có thể gây ra căng thẳng, lo lắng và tâm lý mất tự tin cho nhân viên. Họ có thể trải qua cảm giác thất bại, mất niềm tin và khó khăn trong việc tìm một vị trí mới.
• Tác động đến sức khỏe: Áp lực và căng thẳng từ layoff có thể gây ra các vấn đề sức khỏe tâm lý và thể chất cho nhân viên, bao gồm mệt mỏi, uể oải, đau đầu, tăng nguy cơ stress, trầm cảm, vấn đề về giấc ngủ…
• Tác động đến tổ chức: Layoff rõ ràng khiến tổ chức mất đi lực lượng lao động, đi cùng với đó là mất đi những nhân tố quan trọng, các kiến thức, kỹ năng mà nguồn nhân lực nắm giữ. Ngoài ra, nó cũng có thể tạo ra không khí lo lắng và không ổn định trong công ty, ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc của nhân viên còn lại.

3. Tình trạng layoff hiện nay

3.1 Layoff trên thế giới

Từ năm 2020 đến 2024, tình trạng layoff trên thế giới diễn ra mạnh mẽ, chịu ảnh hưởng từ đại dịch COVID-19, biến động kinh tế và sự phát triển công nghệ. Đại dịch đã gây ra làn sóng sa thải lớn nhất lịch sử ở nhiều quốc gia, đặc biệt trong ngành du lịch, hàng không, bán lẻ, và khách sạn. Hàng triệu người lao động mất việc, đẩy tỷ lệ thất nghiệp toàn cầu lên mức cao kỷ lục vào năm 2020.

Giai đoạn 2021-2022, mặc dù kinh tế bắt đầu phục hồi, các công ty vẫn đối mặt với chi phí tăng cao do lạm phát và khủng hoảng năng lượng, dẫn đến việc tiếp tục cắt giảm nhân sự. Ngành công nghệ, từng phát triển bùng nổ trong đại dịch, bắt đầu chứng kiến các đợt sa thải lớn khi nhu cầu giảm và các công ty tái cơ cấu để cân bằng tài chính.

Đến 2023-2024, làn sóng layoff lan rộng trong lĩnh vực công nghệ với những tên tuổi lớn như Meta, Amazon, và Google tiến hành sa thải hàng loạt để đối phó với áp lực lợi nhuận. Đồng thời, các ngành công nghiệp truyền thống như sản xuất ô tô và tài chính cũng không tránh khỏi xu hướng này.

• Twitter (hiện nay là X) layoff tới 3.700 người, tương đương khoảng 50% nhân viên trên toàn cầu.
• Meta thực hiện đợt sa thải lớn nhất trong lịch sử công ty, giảm 11.000 nhân sự, tương đương 13% tổng lực lượng lao động.
• Snapchat thu hẹp quy mô với 1.300 nhân viên mất việc, chiếm 20% tổng số lao động.
• Microsoft đã điều chỉnh nguồn lực vào cuối năm 2023, giảm gần 1.000 nhân sự.
• Netflix chia thành hai đợt cắt giảm vào tháng 5 và tháng 6/2023, tổng cộng 450 nhân sự rời đi.
• Amazon tiến hành sa thải quy mô lớn, loại bỏ hơn 10.000 nhân viên, tương đương 3% tổng lực lượng lao động toàn cầu.

3.2 Layoff tại Việt Nam

Từ năm 2020 đến 2024, tình trạng layoff tại Việt Nam chịu ảnh hưởng lớn từ các biến động kinh tế toàn cầu và nội địa. Đại dịch COVID-19 vào năm 2020 đã khiến nhiều doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành dịch vụ, du lịch, và sản xuất, phải thu hẹp quy mô hoặc đóng cửa. Hàng triệu lao động bị mất việc, tạo nên làn sóng thất nghiệp lớn nhất trong nhiều năm.

Giai đoạn 2021-2022, khi nền kinh tế dần phục hồi, thị trường lao động cũng có sự chuyển biến. Tuy nhiên, những thách thức từ lạm phát, đứt gãy chuỗi cung ứng và nhu cầu tiêu dùng sụt giảm tiếp tục gây áp lực. Các ngành công nghệ và sản xuất đối mặt với cắt giảm nhân sự, đặc biệt ở các công ty xuất khẩu, do nhu cầu từ thị trường quốc tế giảm.

Từ 2023-2024, làn sóng layoff tiếp tục lan rộng trong lĩnh vực công nghệ, với nhiều công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp lớn phải tái cơ cấu để tối ưu chi phí. Dù vậy, một số ngành như năng lượng tái tạo và thương mại điện tử vẫn ghi nhận nhu cầu tuyển dụng tăng, phản ánh xu hướng dịch chuyển lao động sang các lĩnh vực mới có tiềm năng phát triển.

4. Nên đối mặt với tình trạng layoff như thế nào?

Đối với cả doanh nghiệp và người lao động, layoff là tình thế không ai muốn xảy ra. Tuy nhiên nếu không may rơi vào tình huống này, chúng ta nên làm gì khi bị mất việc? Dưới đây là những gợi ý dành cho cả người lao động và doanh nghiệp.

4.1 Đối với người lao động

Đặt quyền lợi bản thân lên hàng đầu

Khi bị sa thải, điều quan trọng là phải nhanh chóng hành động để quản lý tài chính và giữ tinh thần vững vàng trong khi điều chỉnh lại sự nghiệp. Những hình thức hỗ trợ và quyền lợi cần kiểm tra ngay khi bị layoff bao gồm:

• Tiền lương còn lại: Khoản tiền lương, tiền nghỉ phép doanh nghiệp cần thanh toán nốt khi người lao động chính thức nghỉ việc.
• Trợ cấp thôi việc: Doanh nghiệp có thể cung cấp khoản thanh toán một lần hoặc chia thành các khoản chi trả định kỳ trong một khoảng thời gian nhất định. Điều này giúp người bị layoff vẫn có nguồn tài chính để trang trải cuộc sống trong quá trình tìm kiếm công việc mới.
• Trợ cấp thất nghiệp: Người mất việc có thể làm đơn xin trợ cấp thất nghiệp từ cơ quan nhà nước hoặc các tổ chức liên kết với công ty. Quy định và điều kiện nhận trợ cấp thất nghiệp có thể thay đổi tùy theo quốc gia và khu vực, vì vậy hãy đảm bảo bạn hiểu rõ quy trình để nhận được hỗ trợ này.
• Hỗ trợ tái định hướng nghề nghiệp: Trong một số trường hợp, công ty có thể cung cấp hỗ trợ hoặc tư vấn giúp bạn thay đổi nghề nghiệp. Chương trình này bao gồm tài liệu, khóa học hoặc dịch vụ tư vấn để giúp bạn tìm việc làm mới hoặc chuyển đổi sang lĩnh vực khác.
• Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế: Hãy kiểm tra xem công ty đã đóng đủ các khoản tiền bảo hiểm của bạn với cơ quan bản hiểm chưa. Nếu chưa cần làm việc với bộ phận nhân sự để được đóng khoản còn thiếu, hoàn tất thủ tục chốt sổ bảo hiểm.

Học cách quản lý tài chính hiệu quả

Theo dõi và kiểm soát tình hình tài chính là điều vô cùng quan trọng để bạn vượt qua giai đoạn khó khăn này. Hãy xem xét lại các mục tiêu tài chính và các khoản như tiết kiệm, quỹ khẩn cấp cùng các nguồn tài chính khác mà bạn đang có.

Cần đối chiếu kỹ lưỡng giữa tổng số tiền có và các khoản chi tiêu hàng ngày. Hãy liệt kê chi tiết các khoản chi thiết yếu nhà ở, ăn uống, đi lại, sinh hoạt, sức khỏe, đồng thời cân nhắc giảm các khoản chi không cần thiết.

Một bí quyết để duy trì tài chính là đặt ra hạn mức chi tiêu hàng tháng và tận dụng các nguồn thu nhập khác như lãi tiết kiệm, việc làm tạm thời.

Chăm sóc sức khỏe tinh thần của bản thân

Nhiều doanh nghiệp layoff bất chợt, không có dấu hiệu báo trước, điều này khiến người lao động rất lo lắng và bất an. Vì vậy, việc điều chỉnh lại cảm xúc và tìm kiếm sự hỗ trợ từ mạng lưới xã hội là điều cần thiết. Thay vì giấu kín, hãy chủ động chia sẻ với người thân, bạn bè về tình hình hiện tại để mở rộng các mối quan hệ và tìm kiếm cơ hội việc làm mới. Đồng thời, hãy tập trung vào việc phát triển bản thân và nâng cao các kỹ năng để tăng tính cạnh tranh trên thị trường lao động.

Tìm kiếm và phát triển các mối quan hệ mới

Thời gian rảnh rỗi sau khi nghỉ việc đôi khi cũng là cơ hội để đầu tư vào bản thân và phát triển những định hướng mới. Việc mở rộng mối quan hệ không chỉ giúp bạn tìm được việc làm mà còn giúp bạn phát triển các kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và mở mang tầm mắt. Bạn có thể đăng ký tham gia các khóa học, hội thảo, workshop để nâng cao kiến thức và nắm bắt cơ hội mới. Điều này sẽ khiến bạn sẽ trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình.

Học thêm kỹ năng mới để chuẩn bị cho công việc mới

Trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi liên tục, việc có thêm những kỹ năng mới không chỉ giúp gia tăng giá trị bản thân mà còn giúp bạn trở nên nổi bật hơn trong mắt nhà tuyển dụng, mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp hơn. Các kỹ năng về công nghệ, dữ liệu, ngôn ngữ, hay các kỹ năng mềm như quản lý thời gian, giao tiếp và lãnh đạo luôn được trọng dụng.

Đây cũng là thời điểm lý tưởng để bạn khám phá các cơ hội nghề nghiệp mới, đánh giá lại bản thân và có thể cân nhắc chuyển sang những lĩnh vực hoặc ngành nghề mà trước đây bạn chưa từng thử sức. Nhìn chung, việc trang bị kỹ năng mới sẽ cải thiện cơ hội việc làm, thu nhập và thúc đẩy sự nghiệp trong tương lai.

4.2 Đối với Doanh nghiệp

Giai đoạn trước layoff

Trước hết nhà quản trị nhân sự cần nắm bắt sâu các thông tin liên quan về thị trường, ngành và thực trạng các vấn đề nội tại của doanh nghiệp trước các biến động bất ổn. Sau đó, phòng nhân sự cùng Ban lãnh đạo, quản lý các cấp phân tích, đánh giá mức độ rủi ro: Mức độ bị ảnh hưởng đến tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh và khả năng tài chính ngắn, trung và dài hạn của công ty.

Cuối cùng, HR cần lập các phương án cắt giảm chi phí nhân sự theo nhiều kịch bản doanh thu công ty và lộ trình cắt giảm từ giảm nhẹ – vừa hay giảm sâu. Một số phương án và trình tự các bước thực hiện cơ bản như sau:

(1) Tái cấu trúc bộ máy tổ chức

Quản lý theo hướng tinh gọn tối đa, ưu tiên giữ vững lực lượng nhân sự nòng cốt cho hoạt động trực tiếp sản xuất và kinh doanh để tạo ra doanh thu, giảm lực lượng nhân sự khối quản lý – văn phòng hỗ trợ.

(2) Đề xuất và chốt các phương án

Phương án có thể là giữ nguyên số lượng nhân sự và giảm lương, hoặc cắt giảm nhân sự (layoff). Với mỗi phương án cần đưa ra mức độ và phạm vi thực hiện, chi phí cắt giảm được.

Đối với phương án cắt giảm nhân sự, nhà quản trị cần thực hiện những bước sau để quá trình tinh gọn diễn ra thuận lợi: 

• Ngưng tuyển dụng các vị trí không cấp thiết.
• Ưu tiên tinh giảm các đối tượng nhân sự: Chưa nhận việc, đang thử việc, hết và sắp hết hạn Hợp đồng lao động (HĐLĐ), nhân sự thâm niên dưới 01 năm, nhân sự không đạt yêu cầu công việc.
• Ngoại trừ nhóm nhân sự không đạt yêu cầu công việc, các nhân sự trong danh sách bị tinh giảm có thể theo một số phương án sau. Công ty cần ưu tiên mời lại làm việc khi khôi phục hoạt động đối với các nhóm (i) và (ii)
  • (i) Nghỉ không lương/ tạm hoãn HĐLĐ (nếu có) trong thời gian 03 – 06 tháng;
  • (ii) Vẫn làm việc & tham gia BHXH nhưng không hưởng lương;
  • (iii) Nghỉ việc hẳn. 
• Lên phương án chi phí giải quyết chế độ thôi việc/ mất việc cho người lao động theo đúng thỏa thuận và Luật lao động.
• Thương thảo với đội ngũ cấp quản lý về phương án nghỉ việc tự nguyện để giảm bớt gánh nặng về chi phí lương và chi phí bồi thường thôi việc cho công ty.

Giai đoạn trong layoff

• Truyền thông đến toàn thể nhân viên các thông tin liên quan, gửi các thông điệp từ Ban lãnh đạo công ty để kêu gọi sự thông hiểu, hợp tác, trấn an và cam kết các phương án hỗ trợ thôi việc cho người lao động.
• Gửi danh sách, thông báo chính thức đến người lao động thuộc nhóm bị tinh giảm.
• Thực hiện các thủ tục hành chính với Công đoàn cơ sở và khai báo danh sách tinh giảm lao động với cơ quan chức năng (nếu cần).
• Thực hiện các thủ tục thôi việc với người lao động (Thỏa thuận tạm hoãn HĐLĐ, Thỏa thuận chấm dứt HĐLĐ trước thời hạn, Thông báo không tái ký HĐLĐ, Quyết định thôi việc,…).
• Giải quyết chi trả lương, chế độ thôi việc cho người lao động theo thỏa thuận và quy định.
• Sắp xếp ổn thỏa công tác tiếp nhận bàn giao công việc. Cập nhật và ban hành những thay đổi về sơ đồ tổ chức, chức năng – nhiệm vụ các phòng ban, mô tả công việc các vị trí sau khi tái cấu trúc đối với lực lượng lao động còn lại.
• Hỗ trợ, hướng dẫn người lao động nghỉ việc các thủ tục hưởng Trợ cấp thất nghiệp, Trợ cấp BHXH một lần,…
• Giải quyết triệt để các vướng mắc của người lao động.

GIẢI QUYẾT THỦ TỤC NHÂN SỰ HIỆU QUẢ HƠN NHỜ CÔNG NGHỆ

5. Một số câu hỏi thường gặp về layoff, sa thải

5.1 Sa thải và buộc thôi việc có giống nhau không?

Sa thải và buộc thôi việc đều là hình thức chấm dứt hợp đồng lao động. Tuy nhiên cũng có sự khác nhau giữa hai vấn đề này.

Sa thải thường xảy ra trong cả môi trường doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp tư nhân bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Quyết định sa thải thuộc thẩm quyền của người sử dụng lao động. 

Trong khi đó, buộc thôi việc chủ yếu áp dụng cho công chức, viên chức làm việc trong các cơ quan nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập. Hình thức này được áp dụng khi công chức, viên chức vi phạm quy định về công vụ và quyết định buộc thôi việc thuộc thẩm quyền của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền.

5.2 Người lao động bị sa thải có được nhận đủ lương không?

Khi sa thải, doanh nghiệp phải thanh toán toàn bộ số tiền liên quan đến quyền lợi của người lao động, bao gồm cả tiền lương theo quy định của pháp luật. Nếu việc sa thải được thực hiện đúng quy định, người lao động sẽ nhận được khoản tiền xứng đáng với công sức đã đóng góp dựa theo số ngày làm thực tế, các khoản tiền hỗ trợ khác theo quy định công ty. Nếu không nhận đủ tiền lương theo số ngày làm việc thực tế, người lao động cần kiến nghị với doanh nghiệp.

5.3 Trường hợp người lao động bị sa thải, họ có được hưởng trợ cấp thất nghiệp hay không?

Người lao động bị sa thải có quyền hưởng trợ cấp thất nghiệp nếu đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật. Cụ thể, người lao động phải đã đóng bảo hiểm xã hội liên tục ít nhất 12 tháng trước khi bị chấm dứt hợp đồng lao động. Điều này có nghĩa là, miễn bạn đã đóng bảo hiểm đầy đủ và hợp lệ, bạn hoàn toàn có thể nhận được trợ cấp thất nghiệp để hỗ trợ trong thời gian tìm việc làm mới.

5.4 Có phải sa thải và đơn phương chấm dứt hợp đồng là một? 

Sa thải và đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động là hai hình thức khác nhau. Sa thải áp dụng khi người lao động vi phạm nghiêm trọng quy định của công ty, hoặc khi tình hình công ty gặp khó khăn, buộc phải cắt giảm lao đông. Sa thải, layoff thường không có sự đồng thuận của người lao động mà bắt buộc họ phải chấp nhận.

Ngược lại, đơn phương chấm dứt hợp đồng có thể được thực hiện bởi cả người lao động và người sử dụng lao động khi có lý do chính đáng. Đây là một phương án linh hoạt, nhằm bảo vệ quyền lợi của cả hai bên khi việc tiếp tục hợp đồng lao động không còn khả thi.

6. MISA AMIS HRM tinh gọn quản trị nhân sự

Layoff là một trong những cách thức giúp doanh nghiệp tinh gọn đội ngũ nhân sự và loại bỏ lãng phí. Tuy nhiên thủ tục layoff tại nhiều tổ chức còn rườm rà, thiếu minh bạch, khiến người lao động không hài lòng về các quyền lợi khi nghỉ việc. Điều này có thể ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp và càng làm tình hình thêm khó khăn hơn.

Phần mềm nhân sự MISA AMIS HRM được phát triển để quản lý hồ sơ, thủ tục nhân sự một cách toàn diện nhất. Đây là công cụ hỗ trợ ban lãnh đạo đưa ra quyết định điều chỉnh nhân sự đúng đắn dựa vào dữ liệu, tránh cảm tính.

Dùng ngay miễn phí

• Lưu trữ toàn bộ thông tin vòng đời của nhân viên từ khi còn là ứng viên phỏng vấn đến khi là nhân viên chính thức, quy hoạch, bổ nhiệm, miễn nhiệm, nghỉ việc…
• Quản lý hợp đồng lao động, lương, phụ cấp, BHXH, Thuế TNCN của từng nhân viên. Dễ dàng truy xuất khi làm thủ tục layoff.
• Cấp quản lý chủ động xem xét báo cáo tổng quan về tình hình nhân sự mọi lúc mọi nơi trên cả thiết bị di động. 
• Trung tâm dữ liệu đạt tiêu chuẩn Tier 3, khả năng bảo mật thông tin cao đạt tiêu chuẩn ISO 27001 và ISO 27017.

6. Kết luận

Hy vọng bài viết đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn layoff là gì và những vấn đề cần lưu ý khi bị layoff. Trong nền kinh tế và thị trường lao động đầy biến động, layoff có thể diễn ra bất cứ lúc nào, đòi hỏi sự linh hoạt và thích ứng của cả người làm công tác quản lý nhân sự và người lao động. Đặc biệt nhà quản trị nhân sự cần trang bị đầy đủ kiến thức chuyên môn, kỹ năng để giải quyết công tác layoff hiệu quả nhất, vừa đảm bảo quyền lợi cho người lao động, vừa giúp doanh nghiệp nhanh chóng ổn định.