Trên thực tế, tình trạng “xào nấu” số liệu, làm đẹp báo cáo tài chính vẫn diễn ra. Sau nhiều sự vụ doanh nghiệp không thể thanh toán phát phiếu đúng hạn mặc dù BCTC các năm trước đó nêu ra những con số doanh thu, lợi nhuận ấn tượng, hay những lần phanh phui số liệu BCTC của FLC, gỗ Trường Thành, Dược Cửu Long… thì chất lượng thông tin trên BCTC thực sự trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhà đầu tư, cổ đông, các ngân hàng, và đông đảo bạn đọc quan tâm tới lĩnh vực tài chính , kế toán.
Bài viết sau đây tổng hợp các thủ thuật làm đẹp báo cáo tài chính thường được vận dụng, kèm theo ví dụ minh họa là các case study thực tế; đồng thời cũng phân tích ảnh hưởng của chất lượng thông tin BCTC tới quyết định của người sử dụng thông tin, phân tích hậu quả mà chính các doanh nghiệp này phải gánh chịu khi “xào nấu” số liệu BCTC.
1. Làm giảm chi phí bằng cách vốn hóa (Capitalization)
Vốn hóa (Capitalization) được hiểu là việc không ghi nhận trực tiếp chi phí vào chi phí hoạt động sản xuất kinh doanh trong kỳ mà ghi nhận các chi phí này như một phần nguyên giá cấu thành tài sản cố định, chi phí sẽ được phân bổ dần vào chi phí sản xuất, kinh doanh hàng năm thông qua khấu hao tài sản. Như vậy, thủ thuật này làm tăng lợi nhuận cho công ty đồng thời làm tăng dòng tiền hoạt động kinh doanh do dòng tiền ra được ghi nhận thành dòng tiền đầu tư và lại được cộng ngược lại khi tính toán khấu hao cho những kỳ tiếp theo.
Kỹ thuật này thường được vận dụng bởi các công ty bất động sản, công ty sản xuất, công ty vận tải, và các công ty có các công trình nghiên cứu khoa học. Nguyên nhân là các công ty này thường phát sinh các chi phí lớn cho các dự án kéo dài vài năm thậm chí là hàng chục năm. Một số chi phí hay được ưu tiên vốn hóa bao gồm chi phí lãi vay trong các dự án xây dựng, đặc biệt trong quá trình xây dựng cơ bản dở dang, chi phí sửa chữa, chi phí R&D, chi phí quảng cáo, marketing.
Điển hình ở một số công ty bất động sản xây dựng thường thực hiện vốn hóa toàn bộ hoặc một phần chi phí lãi vay do đặc thù ngành nghề xây dựng thì các dự án thường kéo dài vài năm và công ty bắt buộc phải thực hiện nhiều công đoạn theo quy trình và tiêu chuẩn để đảm bảo chất lượng công trình trước khi đưa vào sử dụng. Nhờ đó, chi phí hoạt động giảm xuống, công ty sẽ có kết quả lợi nhuận cao hơn.
Mặc dù, kết quả này sẽ giúp doanh nghiệp thu hút thêm vốn đầu tư, nhưng lại mang tới một số ảnh hưởng tiêu cực khi người đọc báo cáo tài chính phát hiện ra báo cáo tài chính chưa phản ánh đúng chính xác tình hình kết quả kinh doanh của công ty.
Thủ thuật này được vận dụng bởi Công ty Cổ phần Tập đoàn Tân Mai theo báo cáo tài chính hợp nhất cho năm tài chính kết thúc ngày 31/12/2019.
Cụ thể, tại BCTC hợp nhất năm 2019, Công ty vẫn thực hiện vốn hóa chi phí lãi vay mặc dù các hoạt động xây dựng của Dự án đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất bột giấy và giấy Tân Mai Quảng Ngãi đã chấm dứt. Số chi phí lãi vay vốn hóa không đúng theo quy định hiện hành năm 2018 và năm 2019 lần lượt là 198.466.217.903 đồng và 306.015.400.188 đồng.
Nếu số chi phí lãi vay ghi nhận đúng theo quy định hiện hành thì trên Bảng cân đối kế toán hợp nhất, khoản mục Chi phí xây dựng cơ bản dở dang và Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối năm 2018 và năm 2019 sẽ giảm đi tương ứng số tiền nêu trên; đồng thời trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, khoản mục Chi phí lãi vay tăng và Lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp giảm tương ứng với số tiền khổng lồ nêu trên.
2. Ước lượng không hợp lý khối lượng công việc hoàn thành trong ghi nhận doanh thu hoặc ghi nhận doanh thu ảo
Doanh thu là một trong những chỉ tiêu quan trọng trong bảng kết quả kinh doanh của bất kỳ doanh nghiệp nào, một năm tài chính kết thúc với kết quả doanh thu thực đạt vượt chỉ tiêu kế hoạch luôn được mong chờ bởi các nhà đầu tư và các cổ đông. Vì vậy, các doanh nghiệp đa phần sẽ tìm các cách nhằm tăng doanh thu lên mức chỉ tiêu kỳ vọng, và một trong những thủ thuật phổ biến là được áp dụng bởi các công ty xây dựng là ước lượng phần trăm hoàn thành công việc quá cáo để ghi nhận cao hơn doanh thu thực tế đạt được trong kỳ.
Dù việc ước lượng phải dựa trên cơ sở hợp lý nhưng việc ước tính khối lượng công việc hoàn thành thường mang tính chủ quan khá cao vì phần lớn phụ thuộc vào nhận định, kinh nghiệm và thực tế tiến độ hoàn thành công việc.
Mặc dù các công ty kiểm toán độc lập khi soán xét số liệu và báo cáo tài chính sẽ đánh giá các ước lượng này dựa trên các cơ sở hợp lý, nhưng các doanh nghiệp thường vẫn có thể đưa ra đầy đủ lý lẽ để chứng minh cho việc ghi nhận doanh thu của mình là đáng tin cậy để giải trình. Doanh thu đáng lẽ chưa đủ điều kiện ghi nhận nhưng lại xuất hiện trên Báo cáo tài chính ngay của kỳ hiện tại.
Giai đoạn đầu năm 2017, việc ghi nhận doanh thu từ giao dịch bán tái thuê (Sales and leaseback) trên BCTC của Công ty Cổ phần Hàng không Vietjet được nhiều nhà đầu tư, nhà nghiên cứu tài chính đặc biệt quan tâm, gây ra khá nhiều tranh luận khi việc ghi nhận này đóng góp con số doanh thu, lợi nhuận không hề nhỏ cho công ty này.
Theo quy định của Thông tư 200/2014/TT-BTC, đối với khoản tiền nhận được từ việc bán tài sản trong giao dịch này, bên đi thuê (bên bán) sẽ phải ghi nhận vào khoản mục doanh thu chưa thực hiện (tức là một khoản nợ phải trả trên bảng cân đối kế toán) nếu bản chất của giao dịch tái thuê là thuê tài chính; hoặc ghi nhận vào thu nhập khác trên báo cáo kết quả kinh doanh nếu bản chất của giao dịch tái thuê là thuê hoạt động.
Từ góc độ phân tích tài chính, do chi phí thuê máy bay sẽ cao hơn mức hợp lý trong tương lai nếu hãng hàng không bán tái thuê máy bay với giá cao tại thời điểm hiện tại, nên việc ghi nhận doanh thu từ giao dịch bán tái thuê như trường hợp Vietjet Air là đang lấy lợi nhuận có thể đạt được trong tương lai để hạch toán vào BTCT của kỳ hiện tại. Đây cũng là một kỹ thuật làm đẹp số liệu doanh thu trên BCTC.
Xem thêm: Cách lập báo cáo tài chính cơ bản, chi tiết qua 7 bước
3. Bỏ qua hoặc trích lập không đúng quy định các khoản dự phòng tổn thất tài sản
Ngày nay, hầu hết các doanh nghiệp đều tìm cách tăng nguồn thu cho mình thông qua nhiều kênh đầu tư khác nhau chứ không chỉ tập trung vào mảng kinh doanh sản xuất chính. Tại thị trường Việt Nam, các doanh nghiệp đầu tư và nắm giữ các cổ phiếu trên sàn niêm yết là điều khá phổ biến.
Theo chế độ kế toán hiện hành, các doanh nghiệp phải thực hiện xác định giá trị đầu tư thực tế các khoản đầu tư này tại thời điểm lập BCTC để xem xét trích lập dự phòng tổn thất các khoản đầu tư. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp trích lập dự phòng ít hơn, thậm chí không trích lập dự phòng đối với các khoản đầu tư có dấu hiệu suy giảm giá trị này nhằm giảm chi phí dự phòng trong kỳ.
Ngoài ra, một số doanh nghiệp còn bỏ qua không trích lập dự phòng phải thu khó đòi hay dự phòng giảm giá hàng tồn kho. Đặc biệt, trong các giai đoạn kinh tế khó khăn, doanh thu từ bán hàng của các công ty có thể bị sụt giảm nghiêm trọng do các khách hàng siết chặt chi tiêu hầu bao, và khi mà việc tiếp cận các nguồn vốn từ ngân hàng và tổ chức tín dụng đang khó khăn, thì một trong các cách để doanh nghiệp vừa có doanh thu vừa có thể giữ được mối quan hệ lâu dài với các khách hàng trước các đối thủ cạnh tranh ngày càng gay gắt chính là cấp thêm hạn mức tín dụng cho khách hàng thông qua việc tăng thêm thời hạn thanh toán chẳng hạn từ 30 ngày lên 60 ngày.
Cách thức này tương đối dễ thực hiện và còn được khách hàng dễ dàng đón nhận, đặc biệt khi việc tiếp cận nguồn vốn lưu động đang gặp nhiều khó khăn. Áp dụng chiêu thức này, các doanh nghiệp sẽ có cơ hội thúc đẩy doanh thu bán hàng, nhưng hệ lụy là sẽ tăng thêm các khoản phải thu cùng với đó là rủi ro tăng cao đến từ các khoản nợ xấu khó đòi.
Thêm vào đó, dù doanh thu có tăng nhưng dòng tiền của doanh nghiệp cũng sẽ bị ảnh hưởng do dòng tiền thu được từ hoạt động kinh doanh có thể sẽ không thu về được như dự toán, không tương xứng với doanh thu trên Báo cáo kết quả kinh doanh.
Ví dụ: Công ty Cổ phần Xây dựng Alvico đã sử dụng thủ thuật này để gian lận trong báo cáo tài chính cho năm tài chính kết thúc ngày 31/12/2019. Cụ thể, tại BCTC năm 2019, Công ty công bố thông tin số liệu các chỉ tiêu Dự phòng phải thu ngắn hạn khó đòi là 2,1 tỷ đồng, Chi phí quản lý doanh nghiệp hơn 3,4 tỷ đồng và Lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp hơn 3,2 tỷ đồng.
Tuy nhiên, đơn vị kiểm toán xác nhận Công ty chưa trích lập dự phòng phải thu khó đòi với tổng số dự phòng cần trích lập hơn 4,1 tỷ đồng. Nếu Công ty trích lập khoản dự phòng phải thu khó đòi nêu trên, chỉ tiêu “Chi phí quản lý doanh nghiệp” sẽ tăng hơn 4,1 tỉ đồng và dẫn đến kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh năm 2019 của công ty chuyển từ lãi thành lỗ.
4. Hạch toán sai niên độ kế toán, thay đổi phương pháp khấu hao hoặc không ghi nhận, ghi nhận ít hơn một số khoản công nợ, chi phí
Một trong những thủ thuật làm đẹp báo cáo tài chính cũng hay được vận dụng bởi các công ty đó chính là hạch toán các nghiệp vụ doanh thu hoặc chi phí không đúng niên độ kế toán. Chỉ tiêu lợi nhuận luôn là một chỉ tiêu được nhà đầu tư và cổ đông quan tâm hàng đầu, đây là lý do phổ biến nhất lý giải tại sao một số công ty sẽ chuyển bút toán hạch toán doanh thu hoặc chi phí được từ kỳ trước sang kỳ sau hoặc ngược lại, trực tiếp thay đổi lợi nhuận theo mong muốn nhà quản lý.
Năm 2002 vụ gian lận của Công ty Cổ phần Bánh kẹo Biên Hòa được xem là một vụ gian lận được các doanh nghiệp và nhà đầu tư cực kỳ quan tâm bởi lẽ một trong những công ty thực phẩm bánh kẹo hàng đầu tại Việt Nam với uy tín và thương hiệu rất được yêu thích tại thị trường nội địa. Cụ thể, theo BCTC 2002, Công ty này đã thực hiện thủ thuật ghi nhận sai niên độ cho doanh thu và chi phí không đúng kỳ nhằm che giấu công nợ và chi phí để giúp báo cáo tài chính có kết quả như mong muốn.
Xem thêm: 05 yêu cầu đối với thông tin trình bày trên báo cáo tài chính
Ngoài ra, một số doanh nghiệp còn thực hiện việc thay đổi phương pháp tính khấu hao chẳng hạn thay đổi từ phương pháp khấu hao đường thẳng sang phương pháp khấu hao theo số dư giảm dần có điều chỉnh. Một số doanh nghiệp xây dựng với số lượng máy móc thiết bị dày đặc cũng thường sử dụng phương pháp khấu hao chậm để làm giảm chi phí và tăng kết quả lợi nhuận cho công ty.
Đặc biệt, đối với một số công ty đang có nhu cầu huy động vốn từ ngân hàng hoặc phát hành trái phiếu doanh nghiệp thì kết quả lợi nhuận cao cùng với một báo cáo tài chính đẹp sẽ rất hữu ích, tuy nhiên, điều này làm cho các nhà đầu tư hiện tại và tiềm năng sẽ không thể đánh giá đúng tình hình tài chính cũng như bức tranh toàn diện của công ty trong năm.
Bên cạnh đó, một số công ty còn cố ý hạch toán ít hơn quy định đối với một số các khoản công nợ trong kỳ liên quan đến chi phí lãi vay, lãi chậm nộp BHXH, hay lãi chậm nộp thuế…Nhờ đó, chi phí sẽ giảm khá nhiều giúp lợi nhuận trên báo cáo kết quả kinh doanh của công ty tăng thêm cũng như bảng cân đối kế toán cuối kỳ cũng đẹp hơn do tỷ lệ nợ giảm xuống.
Báo cáo tài chính là nguồn thông tin cung cấp hữu ích về tình trạng doanh nghiệp cho nhà đầu tư, nhà cung cấp, khách hàng, ngân hàng, các đối tượng khác. Do vậy, tính chính xác và đầy đủ của các báo cáo tài chính này đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc truyền tải thông tin đúng đắn đến tất cả các đối tượng sử dụng báo cáo tài chính doanh nghiệp.
Việc sử dụng các thủ thuật nhằm làm giảm chi phí, tăng doanh thu hoặc thay đổi phương pháp khấu hao và hạch toán sai niên độ kế toán có thể giúp công ty đạt được mức doanh thu và lợi nhuận như mong muốn trong ngắn hạn. Thông tin trên các báo cáo tài chính hoàn toàn bị sai lệch, làm cho các nhà đầu tư, cổ đông và cả các nhóm đối tượng người đọc BCTC khác không thể đưa ra đánh giá đúng đắn về tình trạng hoạt động kinh doanh thực tế của doanh nghiệp.
Trong dài hạn, khi mà các thủ thuật gian lận này bị phát hiện, các doanh nghiệp sẽ chịu ảnh hưởng vô cùng nặng nề do mất uy tín trên thị trường, bị các nhà cung cấp ngừng hợp tác, không huy động được vốn từ nhà đầu tư hay các tổ chức tài chính tín dụng; thậm chí là bị khách hàng quay lưng, không tiêu dùng sản phẩm, đặc biệt, nguy cơ vi phạm luật pháp dễ dẫn đến bị truy tố, cái đích phá sản thường rất cận kề.
Như vậy, doanh nghiệp không nên lựa chọn thủ thuật làm đẹp báo cáo tài chính bởi đây là giải pháp vừa không an toàn, vừa dẫn đến vi phạm và khiến doanh nghiệp phải chịu những tổn hại nặng nề. Thay vào đó, doanh nghiệp nên lựa chọn làm chuẩn chỉ hệ thống quản lý tài chính kế toán ngay từ đầu để số liệu TCKT đảm bảo tính chính xác và có độ tin cậy cao. Hiện nay, lựa chọn các giải pháp phần mềm như phần mềm kế toán online MISA AMIS với nhiều tính năng, tiện ích đáp ứng nhu cầu của cả nhân sự kế toán và chủ doanh nghiệp là điều mà nhiều doanh nghiệp thực hiện để có hệ thống quản lý tài chính-kế toán chuẩn chỉnh. Ví dụ, phần mềm kế toán online MISA AMIS có những tính năng đáp ứng nhu cầu tổng hợp BCTC như:
- Tự động tổng hợp số liệu lên báo cáo thuế, báo cáo tài chính và các sổ sách giúp doanh nghiệp nộp báo cáo kịp thời, chính xác.
- Đầy đủ báo cáo quản trị: Hàng trăm báo cáo quản trị theo mẫu hoặc tự thiết kế chỉnh sửa, đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp thuộc mọi ngành nghề.
- Giám đốc có thể xem báo cáo trên mọi thiết bị, bao gồm điện thoại, máy tính, máy tính bảng.
- Cảnh báo thông minh: Tự động cảnh báo khi phát hiện có sai sót.
- …..
Ngoài ra, phần mềm còn rất nhiều tính năng, tiện ích khác hỗ trợ công tác kế toán doanh nghiệp. Hãy nhanh tay đăng ký dùng thử miễn phí 15 ngày bản demo phần mềm kế toán online MISA AMIS để trải nghiệm công cụ tài chính tối ưu nhất.
0904 885 833
https://www.misa.vn/
