Chuỗi cung ứng thực phẩm đóng vai trò then chốt trong việc đưa sản phẩm từ nhà sản xuất đến tay người tiêu dùng, đảm bảo chất lượng, an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, trước những biến động của thị trường, áp lực về chi phí, yêu cầu bảo quản khắt khe và sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng, chuỗi cung ứng này đang đối mặt với nhiều thách thức lớn.
Vậy đâu là giải pháp để tối ưu hóa chuỗi cung ứng thực phẩm, nâng cao khả năng cạnh tranh và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng? Hãy cùng MISA AMIS tìm hiểu trong bài viết này.
1. Định nghĩa chuỗi cung ứng thực phẩm
Chuỗi cung ứng thực phẩm (Food Supply Chain – FSC) là một hệ thống phức tạp bao gồm tất cả các hoạt động liên quan đến việc sản xuất, chế biến, phân phối, và tiêu thụ thực phẩm. Nó bao gồm mọi giai đoạn từ khâu nuôi trồng, thu hoạch nguyên liệu thô, chế biến thành phẩm, đóng gói, vận chuyển, lưu trữ, phân phối đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng cuối cùng.
Chuỗi cung ứng thực phẩm không chỉ đơn thuần là quá trình vận chuyển mà còn bao gồm cả quản lý chất lượng, an toàn thực phẩm, thông tin và tài chính giữa các bên liên quan.
2. Tầm quan trọng của chuỗi cung ứng thực phẩm
Một chuỗi cung ứng thực phẩm hiệu quả không chỉ giúp đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng nhanh chóng mà còn đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm và sự phát triển bền vững. Nếu vận hành tốt, chuỗi cung ứng sẽ mang lại nhiều lợi ích quan trọng:
- Đảm bảo nguồn cung ổn định: Giúp doanh nghiệp và người tiêu dùng tiếp cận thực phẩm liên tục, ngay cả trong giai đoạn khủng hoảng như dịch bệnh, thiên tai hay biến động kinh tế.
- Tối ưu chi phí và giảm thất thoát: Hệ thống logistics hiện đại giúp giảm lãng phí thực phẩm trong quá trình sản xuất, lưu kho, vận chuyển và phân phối, từ đó tối ưu chi phí và gia tăng hiệu quả kinh doanh.
- Nâng cao khả năng cạnh tranh: Một chuỗi cung ứng linh hoạt giúp doanh nghiệp phản ứng nhanh trước thay đổi của thị trường, đáp ứng nhu cầu khách hàng tốt hơn và tạo lợi thế so với đối thủ.
- Hỗ trợ phát triển bền vững: Ứng dụng công nghệ và quy trình tiên tiến giúp giảm tác động môi trường, tiết kiệm tài nguyên, giảm khí thải trong vận chuyển và đảm bảo thực phẩm an toàn, góp phần xây dựng nền kinh tế xanh.
3. Các dạng và thành phần của chuỗi cung ứng thực phẩm
3.1 Phân loại các dạng chuỗi cung ứng thực phẩm
Trước hết, chuỗi cung ứng thực phẩm tươi sống và thực phẩm chế biến đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng thực phẩm hàng ngày. Chuỗi thực phẩm tươi sống bao gồm rau, hoa quả, thịt, thủy hải sản và cần bảo quản lạnh để duy trì độ tươi. Trong khi đó, chuỗi thực phẩm chế biến áp dụng các phương pháp như đông lạnh, đóng hộp, sấy khô, giúp kéo dài thời gian sử dụng và gia tăng giá trị sản phẩm.
Bên cạnh đó, chuỗi cung ứng thực phẩm tổng hợp và chuyên biệt cũng có những đặc điểm riêng biệt. Chuỗi thực phẩm tổng hợp cung cấp đa dạng sản phẩm qua các hệ thống bán lẻ. Ngược lại, chuỗi thực phẩm chuyên biệt tập trung vào nhóm sản phẩm yêu cầu bảo quản và vận chuyển đặc thù như rau hữu cơ, thịt sạch hoặc thủy hải sản tươi sống, đòi hỏi tiêu chuẩn logistics cao.
Ngoài ra, chuỗi thực phẩm ngắn và chuỗi thực phẩm dài cũng là hai hình thức phổ biến. Chuỗi thực phẩm ngắn kết nối trực tiếp nhà sản xuất với người tiêu dùng, giúp giảm trung gian và đảm bảo thực phẩm tươi sạch. Trong khi đó, chuỗi thực phẩm dài có quy mô phân phối rộng, phục vụ thị trường quốc tế, nhưng phức tạp hơn và chịu ảnh hưởng từ nhiều quy định pháp luật.
Cuối cùng, chuỗi cung ứng thực phẩm khép kín giúp kiểm soát toàn bộ quá trình sản xuất và phân phối. Chuỗi này giám sát từ sản xuất, chế biến đến tiêu dùng, đảm bảo chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Mô hình này được các doanh nghiệp lớn như Vissan, Ba Huân, Big C áp dụng, giúp chủ động nguồn nguyên liệu và đảm bảo an toàn thực phẩm.
3.2 Các thành phần và giai đoạn trong chuỗi cung ứng thực phẩm
Chuỗi cung ứng bao gồm nhiều thành phần chính, phối hợp chặt chẽ trong từng giai đoạn để đảm bảo sản phẩm đến tay người tiêu dùng một cách an toàn và hiệu quả.
Bắt đầu từ nhà cung cấp nguyên liệu như nông dân, trang trại, ngư dân, nhà cung cấp vật tư nông nghiệp. Nguyên liệu sau đó được chuyển đến nhà sản xuất/chế biến, nơi thực phẩm được chế biến, đóng gói.
Tiếp theo, sản phẩm trải qua lưu trữ và bảo quản nhằm duy trì chất lượng, trước khi được vận chuyển qua hệ thống phân phối gồm đại lý bán buôn, kho lạnh, trung tâm phân phối. Đến giai đoạn bán lẻ, thực phẩm được đưa đến siêu thị, cửa hàng tiện lợi, chợ, hoặc các nền tảng trực tuyến. Cuối cùng, người tiêu dùng là mắt xích quyết định trong chuỗi cung ứng.
Ngoài ra, chuỗi cung ứng còn có sự hỗ trợ từ các bên như công ty vận tải, kho vận, tổ chức chứng nhận chất lượng, cơ quan quản lý nhà nước. Các yếu tố như quản lý chất lượng, kiểm soát an toàn thực phẩm, marketing và tài chính cũng đóng vai trò quan trọng trong việc vận hành chuỗi một cách bền vững và hiệu quả.
4. Những vấn đề chính thường gặp trong chuỗi cung ứng thực phẩm
Chuỗi cung ứng thực phẩm đối mặt với nhiều thách thức phức tạp, ảnh hưởng đến hiệu quả vận hành và chất lượng sản phẩm. Một trong những vấn đề lớn nhất là mất mát và lãng phí thực phẩm, xảy ra ở mọi giai đoạn từ sản xuất, chế biến, lưu trữ, vận chuyển đến tiêu thụ, gây thiệt hại kinh tế, lãng phí tài nguyên và tác động tiêu cực đến môi trường.
Bên cạnh đó, an toàn thực phẩm luôn là mối lo ngại với nguy cơ ô nhiễm, tồn dư hóa chất, vi sinh vật gây bệnh, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng và uy tín doanh nghiệp. Ngoài ra, giá thực phẩm biến động mạnh do ảnh hưởng của thời tiết, dịch bệnh và chính sách thương mại, khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc ổn định nguồn cung.
Việc truy xuất nguồn gốc thực phẩm cũng là một thách thức lớn, đặc biệt trong các chuỗi cung ứng dài và phức tạp, làm giảm niềm tin của người tiêu dùng và gây khó khăn trong xử lý sự cố an toàn thực phẩm.
Nhìn chung, tính bền vững trong chuỗi cung ứng ngày càng được quan tâm, đòi hỏi doanh nghiệp phải giảm tác động môi trường, sử dụng tài nguyên hợp lý và đảm bảo trách nhiệm xã hội.
Thấu hiểu thực trạng và nhu cầu phát triển của các doanh nghiệp cung ứng thực phẩm, MISA xin giới thiệu nền tảng quản trị hợp nhất MISA AMIS giúp doanh nghiệp quản trị cung ứng toàn diện.
Mời anh chị trải nghiệm miễn phí ngay để quản lý Mua hàng – Bán hàng – Công nợ – Quản lý kho… trên 1 nền tảng duy nhất:
Dùng thử miễn phí ERP MISA AMIS
5. Thách thức hiện tại của chuỗi cung ứng thực phẩm
Tại Việt Nam, biến đổi khí hậu đang đe dọa chuỗi cung ứng thực phẩm, với hạn hán kéo dài ở Đồng bằng sông Cửu Long – nơi sản xuất hơn 50% lượng gạo cả nước – làm giảm mạnh sản lượng lúa. Lũ lụt thường xuyên ở miền Trung cũng gây thiệt hại lớn cho cây trồng và chăn nuôi. Chi phí logistics tăng cao do cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, chiếm khoảng 16-20% GDP (theo Ngân hàng Thế giới), cao hơn nhiều so với các nước láng giềng như Thái Lan. Thất thoát thực phẩm cũng là vấn đề nghiêm trọng, đặc biệt với thủy sản và rau củ, khi điều kiện bảo quản và vận chuyển chưa tối ưu.
Trên thế giới, đại dịch COVID-19 và xung đột Nga-Ukraine đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng, với Ukraine – cung cấp 10% lượng lúa mì toàn cầu – gần như tê liệt xuất khẩu, đẩy giá lương thực tăng kỷ lục. Biến đổi khí hậu gây ra sóng nhiệt ở châu Âu và hạn hán ở châu Phi, khiến sản lượng cây trồng toàn cầu giảm đáng kể.
Theo FAO, khoảng 1,3 tỷ tấn thực phẩm (1/3 sản lượng) bị lãng phí mỗi năm do bảo quản kém và vận chuyển không đạt chuẩn. Đồng thời, các quy định khắt khe về an toàn thực phẩm từ EU và Mỹ đòi hỏi đầu tư lớn vào truy xuất nguồn gốc, tạo áp lực cho các nhà cung cấp.
6. Giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng thực phẩm
- Ứng dụng công nghệ và số hóa: Công nghệ đang trở thành chìa khóa để giải quyết các vấn đề trong chuỗi cung ứng thực phẩm. Blockchain giúp truy xuất nguồn gốc minh bạch, từ nông trại đến siêu thị, tăng niềm tin của người tiêu dùng. Internet of Things (IoT) hỗ trợ giám sát nhiệt độ và độ ẩm trong kho lạnh, giảm thiểu hư hỏng. Ví dụ, Walmart đã áp dụng blockchain để theo dõi nguồn gốc rau xanh, rút ngắn thời gian truy xuất từ vài ngày xuống còn vài giây.
- Tối ưu hóa logistics và vận chuyển: Để giảm chi phí logistics, các doanh nghiệp có thể chuyển sang các phương tiện vận chuyển xanh sử dụng năng lượng tái tạo. Hợp tác chặt chẽ giữa các bên – từ nhà sản xuất, nhà vận chuyển đến nhà bán lẻ – cũng giúp tối ưu hóa lộ trình, giảm thời gian và chi phí. Các tuyến vận chuyển thông minh đang là xu hướng tất yếu trong tương lai.
- Đầu tư vào nông nghiệp bền vững: Nông nghiệp thông minh (smart farming) với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo và cảm biến đang giúp tăng năng suất cây trồng mà không phụ thuộc quá nhiều vào thời tiết. Canh tác trong nhà kính hoặc nhà máy thực vật (plant factory) cũng là giải pháp giảm rủi ro từ thiên tai, đảm bảo nguồn cung ổn định cho chuỗi cung ứng.
- Giảm thất thoát thực phẩm: Cải tiến công nghệ bảo quản như đông lạnh tiên tiến hay đóng gói chân không giúp kéo dài thời gian sử dụng thực phẩm. Đồng thời, các chương trình tái chế thực phẩm dư thừa – như chuyển rau củ không đạt tiêu chuẩn thẩm mỹ thành nước ép hoặc thức ăn chăn nuôi – cũng là cách giảm lãng phí hiệu quả.
- Tăng cường hợp tác quốc tế: Các hiệp định thương mại tự do và sự hợp tác giữa chính phủ với doanh nghiệp có thể giảm bớt rào cản xuất nhập khẩu, đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng. Ví dụ, Liên minh châu Âu đã xây dựng các chính sách hỗ trợ chuỗi cung ứng thực phẩm bền vững, tạo điều kiện cho các quốc gia thành viên ứng phó với biến động.
7. Lợi ích của việc nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng thực phẩm
Đối với doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng thực phẩm giúp doanh nghiệp giảm chi phí vận hành, tăng lợi nhuận và củng cố uy tín thương hiệu. Ví dụ, ứng dụng IoT trong chuỗi cung ứng thực phẩm có thể cắt giảm 20-30% chi phí bảo quản lạnh, theo McKinsey. Khả năng giao hàng nhanh chóng đáp ứng nhu cầu thị trường cũng tạo lợi thế cạnh tranh lớn. Hơn nữa, một chuỗi cung ứng tối ưu còn giảm rủi ro gián đoạn, đảm bảo hoạt động ổn định.
Đối với người tiêu dùng, người tiêu dùng hưởng lợi từ chuỗi cung ứng thực phẩm hiệu quả với giá cả ổn định và thực phẩm an toàn, tươi ngon hơn. Trong bối cảnh giá thực phẩm toàn cầu tăng 33% từ 2020-2025 (FAO), điều này giúp giảm áp lực chi tiêu. Chất lượng được đảm bảo từ khâu sản xuất đến bàn ăn nhờ công nghệ hiện đại. Ví dụ, tại Việt Nam, người dân ngày càng ưa chuộng sản phẩm truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Một chuỗi cung ứng thực phẩm tốt còn hạn chế tình trạng thiếu hụt hàng hóa trong khủng hoảng.
Đối với môi trường, hiệu quả chuỗi cung ứng thực phẩm giảm thất thoát 1,3 tỷ tấn thực phẩm mỗi năm (FAO), góp phần cắt giảm khí thải carbon từ logistics. Tối ưu hóa vận chuyển, như dùng xe tải điện, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên như nước và đất. Chuyển sang phương thức xanh giúp xây dựng nền kinh tế tuần hoàn bền vững hơn. Điều này không chỉ cải thiện môi trường mà còn đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh hiện nay.
8. Kết luận
Chuỗi cung ứng thực phẩm là một lĩnh vực phức tạp nhưng vô cùng quan trọng và tiềm năng. Để thành công trong ngành này, doanh nghiệp cần hiểu rõ về chuỗi cung ứng, nắm bắt thách thức, ứng dụng công nghệ và hướng tới phát triển bền vững. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan và những thông tin hữu ích để khám phá cơ hội trong chuỗi cung ứng thực phẩm.
contact@misa.com.vn
0904 885 833
https://www.misa.vn/
