Kế toán tài chính là gì? Vai trò của kế toán tài chính

Những người làm kế toán luôn phải tuân thủ các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp và cập nhật kiến thức thường xuyên. Điều này cho thấy tầm quan trọng của kế toán tài chính trong các doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu xem kế toán tài chính là gì và vai trò của kế toán tài chính trong bài viết dưới đây.

1. Kế toán tài chính là gì

1.1. Định nghĩa kế toán tài chính

Kế toán tài chính (Financial Accounting) theo ngôn ngữ chuyên ngành là một phân nhánh của kế toán bao gồm các quy trình từ Ghi nhận đến Báo cáo các dữ liệu tài chính (Record to Report Process – hay viết tắt là R2R) của một đơn vị trong một khoảng thời gian nhất định. 

Nói cách khác, kế toán tài chính là một cách thức để ghi nhận, phân tích, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu tài chính liên quan đến các giao dịch thực tế diễn ra trong doanh nghiệp như mua bán hàng hóa, tài sản, thanh toán chi phí, công nợ v.v. 

Các dữ liệu tài chính này được tổng hợp lại trong bộ Báo cáo tài chính bao gồm Bảng cân đối kế toán, Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo dòng tiền và Thuyết minh báo cáo tài chính.

1.2. Phân biệt kế toán tài chính và kế toán quản trị

Kế toán tài chính và kế toán quản trị là hai phân nhánh cơ bản của kế toán hiện đại.

Kế toán tài chính có mục đích là báo cáo về tình hình tài chính của đơn vị, bằng cách cung cấp các thông tin trong quá khứ. Các báo cáo tài chính là yêu cầu bắt buộc theo quy định pháp luật kế toán ở hầu hết các quốc gia. 

Những người sử dụng báo cáo tài chính ngoài nhà quản trị – các đối tượng trong nội bộ doanh nghiệp như ban lãnh đạo, nhân viên còn bao gồm các cá nhân, tổ chức công chúng bên ngoài doanh nghiệp như các nhà đầu tư, các nhà lập pháp, cơ quan thuế, ngân hàng…. 

Để phòng tránh việc tạo ra các sai sót, gian lận và các cách hiểu không thống nhất, kế toán tài chính được quy định bởi các hệ thống Chuẩn mực kế toán quốc gia và quốc tế như VAS, IFRS, US GAAP… 

Các báo cáo của kế toán tài chính có thể được lập theo tháng, theo quý hoặc theo năm theo quy định và có thể phải bắt buộc được kiểm toán bởi các công ty kiểm toán. 

Phạm vi của các báo cáo này là tất cả các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Kế toán quản trị (Management Accounting) là một mắt xích nằm trong hệ thống quản trị của đơn vị, bao gồm các công việc phân tích dữ liệu tài chính và phi tài chính nhằm cung cấp thông tin cho ban lãnh đạo, tạo cơ sở cho các hoạt động quản trị. 

Mục đích của kế toán quản trị là giúp các nhà lãnh đạo kiểm soát các nguồn lực của đơn vị và lên kế hoạch cho tương lai. Kế toán quản trị không phải là một yêu cầu bắt buộc. Hiện tại, nhiều doanh nghiệp ở Việt Nam chưa chú trọng và đầu tư cho kế toán quản trị.

Những người sử dụng báo cáo kế toán quản trị chủ yếu là các cấp lãnh đạo trong doanh nghiệp. 

Vì không có quy định pháp luật bắt buộc nên cũng không có hệ thống chuẩn mực cho phân nhánh kế toán này cũng như các báo cáo kế toán quản trị cũng không cần phải kiểm toán, có thể yêu cầu kiểm soát nội bộ tùy vào từng doanh nghiệp.

Tần suất của các báo cáo kế toán quản trị phụ thuộc hoàn toàn vào yêu cầu nội bộ của chủ doanh nghiệp/ nhà quản trị doanh nghiệp. 

Về phạm vi, báo cáo kế toán quản trị có thể không bao gồm tất cả các hoạt động kinh doanh mà chỉ bao gồm một phân khúc thị trường hoặc một loại sản phẩm nào đó.

Hình 1: Phân biệt kế toán tài chính và kế toán quản trị

2. Vai trò của kế toán tài chính

Hình 2: Một số vai trò chính của kế toán tài chính

• Cung cấp thông tin về tình hình tài chính của doanh nghiệp cho các đối tượng quan tâm

Mục tiêu quan trọng nhất của kế toán tài chính là cung cấp thông tin về tình hình tài chính và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, giúp những người sử dụng báo cáo tài chính có thể ra các quyết định kinh tế. 

Các đối tượng sử dụng báo cáo tài chính bên ngoài tổ chức như các nhà đầu tư, các bên cho vay thường là những người không liên quan trực tiếp đến các hoạt động kinh doanh của tổ chức, doanh nghiệp. Họ là những người có rất ít thông tin về các hoạt động cũng như tình hình tài chính của đơn vị. Vì vậy, các báo cáo tài chính là kênh thông tin hữu ích giúp họ có thể có một cái nhìn khách quan và ra các quyết định kinh tế một cách chính xác hơn.

• Tuân thủ các quy định của nhà nước & pháp luật

Với hầu hết các quốc gia, việc nộp báo cáo tài chính hàng năm là một yêu cầu bắt buộc. Vì vậy, kế toán tài chính là một bộ phận không thể thiếu giúp tổ chức, doanh nghiệp tuân thủ với các quy định này. 

Đối với quản lý nhà nước, kế toán tài chính là “công cụ”  giúp nhà nước quản lý hoạt động của các doanh nghiệp.

• Giảm thiểu rủi ro, gia tăng lòng tin của công chúng

Các bộ Chuẩn mực kế toán giúp tạo nên sự thống nhất, giảm thiểu sự khác biệt đối với cách lập báo cáo tài chính ở các doanh nghiệp khác nhau. Nó cũng giúp giảm thiểu rủi ro, gia tăng sự minh bạch đối với các thông tin tài chính được công bố. Điều này giúp củng cố lòng tin của các nhà đầu tư, các bên cho vay và các đối tượng sử dụng báo cáo tài chính khác. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể tiếp cận các cơ hội kinh doanh, các kênh cung cấp vốn một cách dễ dàng hơn.

• Giúp doanh nghiệp đánh giá được bức tranh tài chính và lập ngân sách, kế hoạch cho tương lai…

Các thông tin từ báo cáo tài chính có thể giúp các nhà quản trị đánh giá được tình hình tài chính và hiệu quả của các hoạt động kinh doanh. Bằng cách phân tích các kết quả, chỉ số tài chính và so sánh với kế hoạch, các thông tin cùng kỳ trước đó, các nhà lãnh đạo có thể đánh giá về hiệu quả hoạt động kinh doanh trong kỳ, từ đó đưa ra các kế hoạch nhằm tối ưu hóa hoạt động để đạt hiệu suất cao và kiểm soát chi phí. 

Họ cũng có thể so sánh các kết quả báo cáo của doanh nghiệp và các đối thủ cạnh tranh để biết được điểm mạnh, điểm yếu và vị trí của doanh nghiệp trên thị trường…

3. Công việc của kế toán tài chính trong doanh nghiệp

Kế toán tài chính làm việc ở nhiều doanh nghiệp trong nhiều loại hình, lĩnh vực và quy mô khác nhau. Nhìn chung kế toán tài chính trong doanh nghiệp sẽ đảm nhiệm các công việc như sau:

Hình 3: Các nội dung công việc chính của kế toán tài chính thường phát sinh trong doanh nghiệp

• Ghi chép, tổng hợp thông tin, lập Báo cáo tài chính 

Kế toán tài chính có nhiệm vụ thu thập hồ sơ ghi nhận hoạt động kinh tế phát sinh tại doanh nghiệp và lập các chứng từ kế toán tương ứng như các hóa đơn, phiếu thu, phiếu chi, đảm bảo sự hợp lý, hợp lệ, hợp pháp của các chứng từ này. 

Từ đó, kế toán sẽ ghi chép các bút toán kế toán (các định khoản) vào các sổ nhật ký kế toán và tổng hợp vào sổ cái. Cuối mỗi kỳ kế toán (thường là quý/năm) tùy vào quy định đối với từng nhóm doanh nghiệp hoặc yêu cầu của doanh nghiệp, các báo cáo tài chính sẽ được lập bao gồm Bảng cân đối kế toán, Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo dòng tiền, Thuyết minh báo cáo tài chính (và có thể có Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu nếu doanh nghiệp áp dụng chuẩn mực báo cáo kế toán quốc tế IFRS)…

• Thu thập, phân tích các dữ liệu tài chính cho các nhà lãnh đạo 

Dựa trên các thông tin tài chính sẵn có và theo yêu cầu của các nhà quản trị, kế toán viên sẽ lập các báo cáo phân tích tài chính giúp các nhà quản trị biết được tình hình hoạt động của tổ chức. 

Đội ngũ lãnh đạo có thể dựa vào các thông tin này để ra các quyết định kinh doanh và đầu tư. Đồng thời, kế toán tài chính cũng có thể tư vấn cho ban lãnh đạo về các rủi ro hoặc các dự báo tài chính có thể xảy ra.

• Hỗ trợ kiểm toán Báo cáo tài chính hàng năm

Ở Việt Nam, một số doanh nghiệp thuộc diện bắt buộc phải nộp Báo cáo tài chính hàng năm đã được kiểm toán gồm các doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán, ngân hàng, công ty tài chính, bảo hiểm… Vì vậy, một trong các nhiệm vụ quan trọng của kế toán tài chính là phối hợp làm việc, cung cấp thông tin dữ liệu cho các kiểm toán viên để có thế nộp báo cáo tài chính đã được kiểm toán đúng thời hạn quy định cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

• Lập các báo cáo thuế

Phần lớn các doanh nghiệp ở nước ta là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Ở các doanh nghiệp này, thông thường không có một bộ phận kế toán thuế riêng biệt nên việc lập các báo cáo thuế định kỳ cũng là một trong các nhiệm vụ của kế toán tài chính. 

Các báo cáo thuế bao gồm báo cáo thuế thu nhập cá nhân, báo cáo thuế thu nhập doanh nghiệp, báo cáo thuế giá trị gia tăng, báo cáo thuế nhà thầu… 

Các báo cáo thuế có thể phải nộp theo tháng/quý/năm hoặc theo từng lần phát sinh. Ngoài ra, đối với thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp còn cần làm tờ khai quyết toán theo năm. Nhiệm vụ của kế toán không chỉ là đảm bảo kê khai thuế chính xác, đúng hạn mà còn nên tư vấn cho doanh nghiệp vừa phải tuân thủ các quy định nhưng cũng vừa tối ưu được chi phí thuế.

• Lập ngân sách hàng năm 

Một số kế toán tài chính có thể đảm nhận công việc lập ngân sách hàng năm. Việc lập ngân sách đòi hỏi kế toán cần có hiểu biết sâu sắc về mục tiêu, kế hoạch trong năm tới cũng như ước tính được chi phí, doanh thu của doanh nghiệp.

4. Những lưu ý kế toán tài chính cần nắm vững

4.1. Nguyên tắc, Chuẩn mực và các quy định về kế toán

Các nguyên tắc, Chuẩn mực kế toán được ban hành nhằm mục đích quy định và hướng dẫn các yêu cầu cơ bản của Báo cáo tài chính của doanh nghiệp, thống nhất các cách ghi nhận các giao dịch kinh tế trong phạm vi một quốc gia, một khu vực hoặc một lĩnh vực ngành nghề đặc thù. 

“Việc áp dụng các nguyên tắc, Chuẩn mực, Chế độ, quy định… về kế toán là yêu cầu bắt buộc đối với kế toán tài chính tại doanh nghiệp” 

Nếu không có các Chuẩn mực kế toán, mỗi tổ chức, doanh nghiệp có thể lập báo cáo tài chính theo các cách khác nhau nhằm đạt được mục đích riêng của mình. 

Ví dụ, doanh nghiệp đang thua lỗ có thể vốn hóa các chi phí hoạt động và ghi nhận là tài sản để có một báo cáo tài chính “đẹp” hơn trong mắt các nhà đầu tư. Trong khi, một doanh nghiệp đang làm ăn có lãi lại có thể ghi nhận các chi phí hình thành tài sản là chi phí hoạt động nhằm làm giảm số thuế thu nhập phải nộp trong kỳ. 

Việc áp dụng các Chuẩn mực kế toán sẽ hạn chế các hành vi gian lận và giúp các nhà đầu tư có thể ra các quyết định chính xác, kịp thời. 

Hiện tại, hệ thống Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) có 26 chuẩn mực đang được áp dụng. Bên cạnh đó, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định 345/QĐ-BTC phê duyệt đề án áp dụng chuẩn mực kế toán tài chính tại Việt Nam nhằm mục tiêu “xây dựng phương án, lộ trình và công bố, hỗ trợ áp dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) tại Việt Nam”. 

Ngoài ra, ở Việt Nam còn có các quy định điều chỉnh về lĩnh vực kế toán như Luật Kế toán 2015 số 88/2015/QH13 và các Nghị định, thông tư hướng dẫn khác. Vì vậy, để phục vục cho công tác lập báo cáo tài chính, các kế toán viên phải thường xuyên cập nhật, nắm vững các Chuẩn mực và quy định này.

4.2. Các quy định pháp luật có liên quan

Do đa số các kế toán tài chính còn đảm nhiệm các nhiệm vụ của kế toán thuế nên việc thường xuyên cập nhật các quy định của chính sách thuế là hết sức quan trọng, nhất là trong bối cảnh các quy định về thuế thường xuyên được thay đổi như ở Việt Nam. 

Các quy định về kế toán và thuế có thể có các khác biệt nhất định trong việc ghi nhận về doanh thu, chi phí dẫn đến các chênh lệch. Điều này đòi hỏi kế toán viên phải hiểu và biết cách phân biệt để có thể lập các Báo cáo tài chính theo đúng các Chuẩn mực kế toán, quy định của kế toán và các báo cáo kê khai, quyết toán thuế… theo các quy định của Pháp luật thuế.

Bên cạnh đó, kế toán viên cũng cần có hiểu biết sâu sắc về các quy định liên quan đến lao động, tiền lương, bảo hiểm… do đôi khi các kế toán viên cũng chính là người thực hiện việc tính toán bảng lương hoặc kiểm tra việc tính toán này của phòng nhân sự. 

Ngoài ra, họ còn phải trang bị kiến thức về hợp đồng, pháp luật kinh doanh để có thể tư vấn về tính pháp lý của các chứng từ, hợp đồng kinh tế cho chủ doanh nghiệp hoặc các phòng ban khác.

4.3. Thường xuyên phát triển, nâng cao các kỹ năng, tuân thủ đạo đức nghề nghiệp

Kế toán tài chính cần trang bị và nâng cao cho mình các kỹ năng “cứng” và kỹ năng “mềm” để có thể thăng tiến nhanh hơn trên con đường sự nghiệp. 

Kỹ năng “cứng” quan trọng nhất là khả năng đọc hiểu, lập và phân tích báo cáo tài chính vì đây chính là mục tiêu của kế toán tài chính. Thông tin chính xác là một trong những yêu cầu quan trọng của kế toán tài chính, vì vậy, kế toán tài chính cần có kỹ năng phát hiện lỗi sai, các điểm không thống nhất trong báo cáo đồng thời phải luôn làm việc với thái độ cẩn trọng. 

Ngoài ra, kế toán viên cũng nên có các kỹ năng về dự báo, lập ngân sách, kỹ năng làm việc với các bảng tính excel, các phần mềm kế toán. 

Các kỹ năng “mềm” bao gồm: kỹ năng giao tiếp để có thể diễn giải các dữ liệu tài chính với những người không có chuyên môn; kỹ năng làm việc nhóm; kỹ năng tư duy phản biện để có thể ra các quyết định tốt hơn, tìm ra các vấn đề và các giải pháp nhanh hơn; kỹ năng quản lý thời gian và kỹ năng làm việc với áp lực nhất là vào “mùa bận” hàng năm.

Một điều hết sức quan trọng là người làm kế toán tài chính phải luôn nêu cao tinh thần tuân thủ đạo đức nghề nghiệp. Có như vậy các báo cáo tài chính mới đảm bảo được tính trung thực, khách quan và phản ánh đúng tình hình tài chính của doanh nghiệp.

AMIS Kế toán hy vọng thông qua bài viết trên, bạn đọc đã có những hình dung nhất định về kế toán tài chính, vai trò, công việc cũng như những yếu tố có thể giúp ích trên con đường phát triển sự nghiệp kế toán tài chính một cách thành công.

Bên cạnh tổng hợp các kiến thức hữu ích về kế toán để giúp kế toán doanh nghiệp dễ dàng tìm hiểu trong quá trình công tác, MISA đồng thời phát triển phần mềm kế toán mang đến giải pháp quản trị tài chính kế toán tổng thể vừa đơn giản, thông minh vừa an toàn chính xác. Anh/Chị kế toán doanh nghiệp hãy đăng ký phần mềm kế toán online MISA AMIS để thực tế trải nghiệm một giải pháp với nhiều tính năng, tiện ích như:

• Hệ sinh thái kết nối:
  • Ngân hàng điện tử – cho phép lấy sổ phụ, đối chiếu và chuyển tiền ngay trên phần mềm
  • Cơ quan Thuế – cổng mTax cho phép nộp tờ khai, nộp thuế ngay trên phần mềm
  • Hệ thống quản trị bán hàng, nhân sự…
• Đầy đủ các nghiệp vụ kế toán: Đầy đủ 20 nghiệp vụ kế toán theo TT133 & TT200, từ Quỹ, Ngân hàng, Mua hàng, Bán hàng, Kho, Hóa đơn, Thuế, Giá thành,…
• Tự động nhập liệu: Tự động nhập liệu từ hóa đơn điện tử, nhập khẩu dữ liệu từ Excel giúp rút ngắn thời gian nhập chứng từ, tránh sai sót.
• Tự động tổng hợp số liệu và kết xuất báo cáo tài chính với hàng trăm biểu mẫu có sẵn giúp kế toán đáp ứng kịp thời yêu cầu của lãnh đạo ….

Tham khảo ngay bản demo phần mềm kế toán online MISA AMIS dùng thử miễn phí 15 ngày để quản lý công tác kế toán hiệu quả hơn!

Tác giả: Hằng Nguyễn