Schein model of culture: Khám phá và hiểu sâu về văn hóa tổ chức

Văn hóa tổ chức đóng vai trò quan trọng trong thành công và phát triển của một tổ chức. Mô hình văn hóa Schein là một công cụ mạnh mẽ giúp chúng ta khám phá và hiểu sâu hơn về văn hóa tổ chức. Bài viết này giới thiệu các thành phần chính của mô hình Schein, bao gồm các mức độ của văn hóa, các yếu tố cấu thành và quá trình hình thành văn hóa.

Thông qua việc áp dụng mô hình Schein, chúng ta có thể phân tích và đánh giá văn hóa tổ chức hiện tại, nhận biết các giá trị, niềm tin, quan điểm và hành vi chủ chốt. Điều này giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về những yếu tố có ảnh hưởng đến văn hóa và cách chúng tác động đến các hoạt động trong tổ chức.

I. Schein model là gì?

Ngày nay, văn hóa doanh nghiệp đã trở thành một thuật ngữ quen thuộc và gần gũi với mọi người. Mỗi quốc gia và mỗi doanh nghiệp đều có cách tiếp nhận và hiểu về khái niệm văn hóa doanh nghiệp khác nhau, dựa trên nền tảng kiến thức và quan điểm độc đáo của từng người. Các doanh nghiệp hiện nay thường ưa chuộng mô hình Schein model. Vì theo mô hình này văn hoá doanh nghiệp được chia làm 3 cấp độ như sau:

• Cấp độ 01: Sản phẩm của văn hóa doanh nghiệp

Văn hóa doanh nghiệp ở cấp độ 01 có tính quan sát cao nhưng khó lý giải. Nó được thể hiện thông qua những thứ mà chúng ta có thể nhìn thấy và cảm nhận, bao gồm cả các sản phẩm vật chất và phi vật chất. Ví dụ như không gian văn phòng, sản phẩm, trang phục (sản phẩm vật chất), cũng như nhận thức, tư duy của đội ngũ như thái độ, thẩm mỹ và các giá trị (sản phẩm phi vật chất).

• Cấp độ 02: Đồng thuận với niềm tin và giá trị

Văn hóa doanh nghiệp ở cấp độ 02 có tính trừu tượng cao. Nó bao gồm những niềm tin chủ đạo và một hệ thống giá trị được thừa nhận, đó cũng là cơ sở để hướng dẫn hành động và ảnh hưởng đến quyết định của các thành viên trong tổ chức. Ví dụ, trong một doanh nghiệp, triết lý kinh doanh của CEO có thể là tập trung vào khách hàng và đảm bảo chất lượng dịch vụ hoàn hảo. Ban đầu, đây chỉ là quan điểm cá nhân của người đứng đầu, nhưng khi được chia sẻ và áp dụng trong doanh nghiệp, nó có thể tạo ra hiệu quả tích cực, ví dụ như đổi sản phẩm lỗi ngay lập tức khi gặp sự cố hoặc sa thải nhân viên gây khách hàng không hài lòng. Khi công ty nhận được phản hồi tích cực và sự phát triển kinh doanh, niềm tin “hướng đến khách hàng” trở thành giá trị chung được đồng thuận trong tổ chức.

• Cấp độ 03: Giả định căn bản là nền tảng

Khi giải pháp dựa trên niềm tin chủ đạo liên tục mang lại hiệu quả, nó trở thành một giả định căn bản, tức là điều hiển nhiên và không thể thay đổi. Ví dụ, trong ví dụ ở cấp độ 02, niềm tin “hướng đến khách hàng” liên tục đạt hiệu quả. Với thời gian, đội ngũ thành viên trước khách hàng hoặc khi giải quyết vấn đề với khách hàng tự đặt ra giả định căn bản: “Mỗi khách hàng hài lòng đồng nghĩa với sự phát triển của công ty”. Đặc điểm của cấp độ 03 là các giả định này rất khó thay đổi.

II. Tầm quan trọng của văn hóa tổ chức doanh nghiệp

Văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc khích lệ sự đổi mới và sáng tạo của nhân viên. Một môi trường làm việc có văn hóa doanh nghiệp tốt khuyến khích nhân viên đưa ra sáng kiến và ý tưởng của mình, từ đó tạo ra động lực và sự năng động. Đồng thời, văn hóa doanh nghiệp cũng gắn kết nhân viên với công ty, giúp tạo sự cam kết và lòng trung thành.

Mặt khác, một văn hóa doanh nghiệp yếu kém có thể gây thiệt hại cho công ty. Cơ chế quản lý cứng nhắc và độc đoán tạo ra sự sợ hãi và thụ động cho nhân viên, gây mất đam mê và lòng nhiệt huyết. Điều này có thể dẫn đến sự thiếu quan tâm và chống đối từ phía nhân viên, thậm chí họ có thể rời bỏ công ty để tìm một môi trường làm việc tốt hơn.

Văn hóa doanh nghiệp giúp giảm xung đột trong nội bộ doanh nghiệp. Khi các thành viên công ty chia sẻ các giá trị và lợi ích chung, họ sẽ hợp tác và làm việc với tinh thần đoàn kết và sự hỗ trợ lẫn nhau.

Trong trường hợp xảy ra mâu thuẫn, một văn hóa doanh nghiệp tốt giúp nhân viên xử lý vấn đề một cách phù hợp và ôn hòa. Điều này cải thiện tinh thần làm việc của nhân viên, tập trung nguồn lực và thời gian vào mục tiêu chung của công ty, đạt được hiệu quả cao hơn.

Văn hóa doanh nghiệp tạo động lực làm việc cho nhân viên bằng cách tạo một môi trường lành mạnh và tích cực. Khi nhân viên làm việc trong một văn hóa doanh nghiệp tích cực, họ cảm thấy thoải mái và phấn khích khi tham gia công việc. Việc nhận thức mục tiêu và ý nghĩa của công việc trong một văn hóa doanh nghiệp tích cực thúc đẩy nhân viên nỗ lực hơn.

Đồng thời, nó cũng xây dựng mối quan hệ tốt giữa lãnh đạo và nhân viên, cũng như giữa các thành viên trong tổ chức. Trong môi trường làm việc như vậy, cá nhân nhận thấy vai trò và đóng góp của mình vào thành công chung của công ty.

Văn hóa doanh nghiệp giúp tận dụng sức mạnh của toàn công ty. Nếu công ty xây dựng một văn hóa doanh nghiệp tốt, nó sẽ thu hút và giữ chân nhân tài, củng cố lòng trung thành của nhân viên đối với công ty. Lương cao không đảm bảo giữ chân nhân tài nếu không có khuyến khích sự sáng tạo và một môi trường nội bộ ổn định. Để đạt thành công, công ty cần thu hút và giữ chân nhân tài bằng cách tạo một môi trường làm việc tốt, khuyến khích sự phát triển cá nhân.

III. Cách sử dụng Schein Model để tạo dựng văn hóa tổ chức mạnh mẽ

• Quan niệm nền tảng và ngầm định (Basic Assumptions) là những ẩn chứa sâu trong suy nghĩ và hành động của từng thành viên trong tổ chức. Những ngầm định này giúp hình thành thói quen và thậm chí phản xạ tự động trong việc xử lý các tình huống theo quy chuẩn của tổ chức.

Ví dụ, trong một văn hóa tổ chức tập trung vào kết quả, mọi thành viên ngầm định rằng dù có nỗ lực theo cách khác nhau, mục tiêu chung vẫn là đạt được kết quả cao nhất. Ngược lại, trong một văn hóa tổ chức tập trung vào sự vui vẻ, ngầm định là mọi nhân viên sẽ nỗ lực trong những công việc mang lại hạnh phúc cho họ.

Quan niệm nền tảng và ngầm định này có sự khác biệt giữa các doanh nghiệp phương Tây và phương Đông. Trong khi doanh nghiệp phương Tây thường coi trọng văn hóa cá nhân, thì doanh nghiệp phương Đông thường coi trọng văn hóa tập thể. Do đó, trong doanh nghiệp phương Đông, bao gồm cả doanh nghiệp Việt Nam, ngầm định về yếu tố tập thể thường được nhấn mạnh. Nhân viên thường tránh xung đột cá nhân trong môi trường công việc và có ngầm định rằng sự hòa hợp là điều quan trọng, nhiều hơn so với người lao động phương Tây.

• Các giá trị tuyên bố (Espoused values) là cấp độ thứ hai trong văn hóa doanh nghiệp. Đây thường được thể hiện trong tổ chức thông qua các giá trị cốt lõi, quy tắc ứng xử, chiến lược và mục tiêu được truyền đạt rộng rãi trong và ngoài tổ chức. Các giá trị tuyên bố này thể hiện sự cụ thể hóa của các giá trị ngầm định ở cấp độ lõi – quan niệm nền tảng. Từ những quan niệm và ngầm định này, lãnh đạo tổ chức định hình và tuyên bố những giá trị mà toàn bộ tổ chức sẽ thống nhất tuân thủ.

Các giá trị tuyên bố này sẽ giúp tổ chức của bạn trở thành một tổ chức hành động thống nhất. Mỗi thành viên trong tổ chức sẽ có cùng một giá trị và chuẩn mực để tuân thủ, hướng tới và nỗ lực đạt được.

Ngoài ra, bằng cách hiểu về các giá trị tuyên bố của tổ chức, bạn cũng có thể nhận thức được hướng đi và những nỗ lực mà tổ chức này đang tiến tới. Tầm nhìn dài hạn phát triển của tổ chức được phản ánh trong văn hóa doanh nghiệp và ngược lại, văn hóa doanh nghiệp cũng đóng vai trò tạo động lực để tổ chức nỗ lực đạt được tầm nhìn đó.

• Khi bạn bước vào văn phòng hoặc nơi làm việc của một công ty, bạn sẽ có thể nhận thấy những “tạo tác” và các hành vi hữu hình của họ. Những tạo tác và hành vi này được thể hiện ở nhiều khía cạnh như:
• Kiến trúc và bài trí văn phòng: Sự sắp xếp và trang trí của không gian làm việc.
• Tổ chức và phối hợp công việc: Cách các phòng ban được tổ chức, sắp xếp và làm việc cùng nhau.
• Bảng nội quy công ty: Các quy định và hướng dẫn đều hiển thị để tạo ra một môi trường làm việc chung.
• Sự kiện tập thể: Các hoạt động tập thể và sự kiện đặc biệt được tổ chức để tăng cường tinh thần đoàn kết trong công ty.
• Hình tượng, logo, đồ họa, khẩu hiệu trên tường: Các biểu tượng và hình ảnh trên tường thể hiện giá trị và thông điệp của công ty.
• Hành vi giữa các thành viên: Cách mọi người tương tác và hành xử với nhau trong môi trường làm việc.
• Quy định về trang phục: Nguyên tắc và quy định liên quan đến phong cách ăn mặc trong nơi làm việc.

Bài viết đã trình bày về Schein Model of Culture – một khung mô hình quan trọng trong nghiên cứu văn hóa tổ chức. Bằng cách khám phá và hiểu sâu về văn hóa tổ chức thông qua mô hình này, chúng ta có thể có cái nhìn toàn diện về cách các yếu tố văn hóa ảnh hưởng đến hoạt động và thành công của một tổ chức.Bằng cách áp dụng Schein Model of Culture, chúng ta có thể tạo ra một môi trường văn hóa tổ chức tích cực và đạt được hiệu quả trong hoạt động kinh doanh. Việc hiểu sâu về văn hóa tổ chức giúp chúng ta xây dựng một môi trường làm việc chú trọng đến giá trị đạo đức, liêm chính và đồng thuận.