Hợp đồng hợp tác kinh doanh – nguyên tắc kế toán chung và nghiên cứu trường hợp hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global

Câu chuyện nhỏ về hợp tác kinh doanh 

Mùa hè năm 2019, Micheal Sng, chủ tịch một quỹ đầu tư của Singapore, khi được uống thử café trong chuyến du lịch cùng gia đình tới Timor Leste, ông đã bị hấp dẫn và nhận thấy tiềm năng của hạt café tại quốc gia này, khi đó café được trồng tại Timor Leste được coi như một trong những loại café ngon nhất thế giới.

Chuyến đi là khởi đầu cho sự hợp tác ba bên đó là quỹ đầu tư TAEL Partners đóng vai trò bên cung cấp vốn, Timor Global nhà sản xuất café lớn thứ 3 của Timor Leste với vai trò nhà sản xuất, và Sucafina là nhà phân phối, một trong 10 nhà buôn café chất lượng cao hàng đầu thế giới.

Sự hợp tác thông qua văn bản với tên gọi “Tolling Agreement”, một trong các hình thức của hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC). 

1. Hợp đồng hợp tác kinh doanh và nguyên tắc kế toán chung

1.1 Thế nào là hợp đồng hợp tác kinh doanh?

Theo Luật đầu tư Việt Nam năm 2020, BCC được định nghĩa là “hợp đồng được ký giữa các nhà đầu tư nhằm hợp tác kinh doanh, phân chia lợi nhuận, phân chia sản phẩm theo quy định của pháp luật mà không thành lập các tổ chức kinh tế”.

Theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC) là thỏa thuận bằng hợp đồng của hai hoặc nhiều bên để cùng thực hiện hoạt động kinh tế nhưng không hình thành pháp nhân độc lập. Hoạt động này có thể được đồng kiểm soát bởi các bên góp vốn theo thỏa thuận liên doanh hoặc kiểm soát bởi một trong số các bên tham gia.  

Hợp đồng hợp tác kinh doanh có thể bao gồm: 

– Thỏa thuận các bên cùng nhau xây dựng tài sản: xây dựng nhà cửa, chung cư, cầu đường… 

– Thỏa thuận hợp tác trong một số hoạt động kinh doanh, ví dụ: thỏa thuận hợp tác và thăm dò dầu khí giữa Murphy Oil và Công ty Thăm dò và Khai thác dầu khí (PVEP); hợp tác giữa Fedex và VNPT trong lĩnh vực chuyển phát nhanh. Theo hình thức này, các bên tham gia trong BCC tận dụng lợi thế của nhau về vốn, kỹ thuật, chuyên gia nhằm mở rộng thị trường và tìm kiếm lợi nhuận.

Các bên tham gia trong BCC có thể thỏa thuận chia doanh thu, chia sản phẩm hoặc chia lợi nhuận sau thuế.

 >> Xem thêm: Lợi nhuận sau thuế là gì? Cách tính lợi nhuận sau thuế cho doanh nghiệp

1.2. Nguyên tắc kế toán chung trong ghi nhận hợp đồng hợp tác kinh doanh

– Trong mọi trường hợp, khi nhận tiền, tài sản của các bên khác đóng góp cho hoạt động BCC, kế toán bên nhận đóng góp sẽ ghi nhận là nợ phải trả, không được ghi nhận vào vốn chủ sở hữu. 

– Các bên tham gia hợp đồng sẽ phải ghi nhận các khoản vốn góp (phần góp vào tài sản đồng kiểm soát hoặc tài sản góp vốn vào liên doanh), nợ phải thu, phải trả một cách riêng biệt, đồng thời kế toán các khoản chi phí phát sinh riêng tại mỗi bên liên doanh; thực hiện tổng hợp, tính toán và phân chia doanh thu, các khoản chi phí phát sinh chung do mỗi bên tham gia liên doanh gánh chịu và lập Bảng phân bổ theo quy định của hợp đồng. 

– Việc ghi nhận các giao dịch cũng tuân theo các nguyên tắc kế toán chung, chuẩn mực kế toán hiện hành, và các quy định, các luật lệ liên quan đến kế toán và thuế.

2. Nghiên cứu điển hình hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global

2.1. Điều khoản trong hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global 

Trước khi xem xét ví dụ các giao dịch phát sinh trong quá trình hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global, chúng ta cùng xem qua vai trò và trách nhiệm của các bên được quy định cụ thể trong hợp đồng hợp tác kinh doanh của họ.

– Timor Global với mối quan hệ và kinh nghiệm của mình sẽ thu mua quả café được thu hoạch từ các hộ nông dân, sau đó sẽ mang đi chế biến, Timor Global cũng chịu trách nhiệm lưu kho thành phẩm đồng thời làm các thủ tục vận chuyển sản phẩm tới cảng xuất hàng. Ngoài ra Timor Global sẽ nhận được sự tư vấn về kỹ thuật, cách thức quản lý, kiểm tra chất lượng từ TAEL Partners đảm bảo sản phẩm thỏa mãn tiêu chuẩn hạt café chất lượng cao theo quy định của tổ chức Café thế giới (ICO), đủ điều kiện xuất khẩu.

 – Vai trò của TAEL Partners trong hợp đồng này là thương lượng với người mua tiềm năng, thủ tục pháp lý trong việc giao hàng hóa đến tay khách hàng. Tạm ứng một khoản tiền cho Timor Global để mua nguyên vật liệu, thanh toán các khoản chi phí sản xuất và phân chia 30% lợi nhuận sau thuế từ cho Timor Global khi kết thúc năm tài chính. 

Tóm lại TAEL Partners hợp tác với Timor Global để thay mặt mình thu mua nguyên vật liệu, gia công chế biến, và nhiệm vụ của TAEL Partners sẽ đảm bảo đầu ra cho sản phẩm, đảm bảo mức lợi nhuận cho Timor Global.

>> Xem thêm: Hướng dẫn chi tiết hạch toán kế toán mua nguyên vật liệu theo phương pháp kê khai thường xuyên và kiểm kê định kỳ

2.2. Các nghiệp vụ phát sinh liên quan đến Hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global

Lưu ý các ví dụ dưới đây dành cho BCC chia lợi nhuận sau thuế trong đó TAEL Partners người cung cấp vốn sẽ là bên ghi nhận các nghiệp vụ kinh tế phát sinh và quyết toán thuế cho BCC. Giả sử hai đối tác TAEL Partners và Timor Global có tư cách pháp nhân hoạt động tại Việt Nam, các nghiệp vụ trong hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global, và toàn bộ giao dịch khác nêu trên được thực hiện tại Việt Nam. 

Nhìn chung các nghiệp vụ kế toán chủ yếu cho hình thức BCC là giống nhau, được quy định chi tiết tại Thông tư 200/2014/TT-BTC như đã đề cập ở trên, và để đơn giản các nghiệp vụ, ví dụ cũng sẽ bỏ qua vai trò của đối tác thứ ba – người mua hàng Sucafina (phân phối sản phẩm). 

– Café thu hoạch tại Timor Leste trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến cuối tháng 9 hàng năm, ngay khi hợp đồng được ký kết vào ngày 31/05/2019, TAEL Partners với vai trò của mình đã ứng trước một khoản tiền cho đối tác của họ để thu mua quả cafe phục vụ cho quá trình sản xuất, khoản tiền tạm ứng có giá trị 1.000.000 VNĐ

– Với khoản tiền này Timor Global thay mặt TAEL Partners đã mua 10.000 tấn quả café trong niên vụ 2019 với giá 950.000 VNĐ

– Để đáp ứng các yêu cầu quản lý, và chất lượng của sản phẩm, các bên đồng ý thuê chuyên gia tham gia các công đoạn sản xuất và kiểm soát chất lượng sản phẩm, đào tạo tay nghề cho người lao động. Số tiền phát sinh cho năm tài chính 2019 của việc thuê chuyên gia và các chi phí liên quan là 35.000 VNĐ, việc phân chia chi phí quản lý theo tỉ lệ TAEL Partners:Timor Global là 70:30

– Quá trình sản xuất hạt café từ quả café được tiến hành tại nhà máy Timor Global, từ 10.000 tấn quả café đã sản xuất ra 1.500 tấn café nhân (Coffee Green Bean – GBE), theo hợp đồng hợp tác Timor Global nhận số tiền gia công là 300.000 VNĐ

>> Xem thêm: Hướng dẫn Hạch toán hàng gia công theo thông tư 200

– Sản phẩm sản xuất ra được lưu tại kho Timor Global, TAEL Partners thanh toán khoản phí lưu kho và chuyển đến cảng xuất cho khách hàng là 20 VNĐ/tấn tương đương 30.000 VNĐ

– Sau khi đối chiếu chi phí phát sinh và công nợ giữa các bên TAEL Partners đã thanh toán cho Timor Global tiền chi phí gia công còn lại 250.000 VNĐ (bảng đối chiếu công nợ dưới đây)

– Trong năm 2019 TAEL Partners đã bán cho Sucafina 1.350 đơn vị thành phẩm với doanh thu đạt được là 2.700.000 VNĐ, công nợ này được chuyển vào tài khoản của TAEL Partners vào thời điểm cuối năm

Hạch toán kế toán các giao dịch được trình bày như bảng dưới đây

TAEL Partners (Bên Kế toán và quyết toán thuế) (VNĐ)	Timor Global (Bên không kế toán và quyết toán thuế) (VNĐ)
Ứng trước khoản tiền cho đối tác thể thu mua quả cà phê Nợ TK 138 (Timor Global): 1.000.000     Có TK 112: 1.000.000	Nhận tiền tạm ứng từ TAEL Nợ TK 112: 1.000.000     Có TK 338 (TAEL Partners): 1.000.000
	Timor Global thay mặt TAEL Partners mua quả cà phê Nợ TK 338 (TAEL Partners): 950.000     Có TK 112: 950.000
Mặc dù hoạt động sản xuất được thực hiện tại nhà máy của Timor Global nhưng do TAEL Partners là bên kế toán và quyết toán thuế, do vậy, khi ghi nhận chi phí từ BCC, kế toán tại TAEL Partners ghi nhận toàn bộ chi phí trên sổ kế toán các tài khoản chi phí liên quan để làm căn cứ đối chiếu, xác định chi phí tính thuế của BCC. Tuy nhiên, Timor Global tổ chức sản xuất theo thỏa thuận gia công cho TAEL Partners, kế toán các bên hạch toán như sau:
Timor Global mua quả cà phê về sử dụng ngay cho quá trình sản xuất, kế toán TAEL Partners ghi: Nợ TK 154: 950.000     Có TK 138 (Timor Global): 950.000	Chi phí gia công:  Nợ TK 622, 627: 300.000     Có TK 334, 338, … : 300.000 Khi gia công hoàn thành: Nợ TK 154: 300.000     Có TK 622, 627: 300.000
Tiền gia công phải trả cho Timor Global theo hợp đồng hợp tác: Nợ TK 154: 300.000     Có TK 138 (Timor Global): 300.000	Theo điều khoản của hợp đồng, TAEL Partners phải thanh toán toàn bộ các chi phí sản xuất. Do vậy, khi Timor Global cung cấp dịch vụ gia công, sẽ được TAEL Partners thanh toán và khoản này được ghi nhận vào doanh thu của Timor Global: Nợ TK 338 (TAEL Partners): 300.000     Có TK 511: 300.000 Giá vốn dịch vụ gia công: Nợ TK 632: 300.000     Có TK 154: 300.000
Chi phí thuê chuyên gia, ghi nhận là chi phí quản lý: Nợ TK 642: 35.000     Có TK 112: 35.000
Chi phí lưu kho tại Timor Global và chi phí vận chuyển đến cảng được TAEL Partners thanh toán: Nợ TK 641: 30.000     Có TK 112: 30.000	Nhận tiền thanh toán chi phí lưu kho: Nợ TK 112: 30.000     Có TK 711: 30.000 (chi phí phát sinh trực tiếp liên quan đến khoản thu nhập này bên Timor Global theo dõi bao gồm chi phí khấu hao nhà kho, nhân viên kho…)
Thanh toán công nợ: (Bảng đối chiếu) Nợ TK 138 (Timor Global): 250.000     Có TK 112: 250.000	Nhận tiền thanh toán công nợ còn lại từ TAEL Partners: Nợ TK 112: 250.000     Có TK 338 (TAEL Partners): 250.000
Doanh thu bán hàng: Nợ TK 112: 2.700.000     Có TK 511: 2.700.000  Giá vốn hàng bán: Nợ TK 632: 1.250.000 (= 950.000 + 300.000)     Có TK 154: 1.250.000
Kết thúc năm tài chính 2019 sau khi báo cáo tài chính được kiểm toán, TAEL Partners và Timor Global tiến hành phân chia lợi nhuận theo các điều khoản của hợp đồng hợp tác kinh doanh, theo đó Timor Global sẽ nhận được khoản tiền 30% lợi nhuận sau thuế
Doanh thu: 2.700.000 Giá vốn hàng bán: (1.250.000) LN gộp: 1.450.000 Chi phí thuê chuyên gia: (35.000) Chi phí lưu kho: (30.000)  LN kế toán trước thuế: 1.385.000 Thuế TNDN (20%): 277.000 LNST: 1.108.000 Phân phối lợi nhuận:  + Timor Global (30%): 332.400 + TAEL Partners: 775.600
Kế toán ghi giảm doanh thu, chi phí tương ứng với phần Timor Global được hưởng (căn cứ Bảng phân bổ): + Nợ TK 511: 810.000         Có TK 338 (Timor Global): 810.000 + Chi phí chuyên gia Nợ TK 138 (Timor Global): 10.500 (30% x 35.000)         Có TK 642: 10.500 + Chi phí lưu kho  Nợ TK 138 (Timor Global): 9.000 (30% x 30.000)     Có TK 641: 9.000 + GVHB: Nợ TK 138 (Timor Global): 375.000     Có TK 632: 375.000 + Nghĩa vụ nộp thuế: Nợ TK 8211: 193.900 Nợ TK 138 (Timor Global): 83.100     Có TK 3334: 277.000	Kế toán ghi nhận căn cứ Bảng phân bổ doanh thu, chi phí theo hợp đồng: + Nợ TK 138 (TAEL Partners): 810.000         Có TK 511: 810.000 + Nợ TK 642: 10.500 Nợ TK 641: 9.000 Nợ TK 632: 375.000     Có TK 338 (TAEL Partners): 394.500 + Thuế TNDN bên TAEL Partners đã quyết toán và nộp hộ: Nợ TK 8211: 83.100     Có TK 338 (TAEL Partners): 83.100
Thực hiện bù trừ giữa tài khoản 138 và tài khoản 338 và thực hiện nghĩa vụ thanh toán

Bảng đối chiếu công nợ giữa TAEL Partners và Timor Global

(trước khi xác định kết quả kinh doanh và phân phối lợi nhuận)

TAEL Partners	Số tiền (VNĐ)	Timor Global	Số tiền (VNĐ)
TK 138		TK 338
Số dư đầu kỳ	–	Số dư đầu kỳ	–
Tạm ứng mua NVL	1.000.000	Nhận tạm ứng mua NVL	(1.000.000)
NVL nhận về	(950.000)	Trả tiền mua NVL	950.000
Tiền gia công	(300.000)	Tiền gia công	300.000
Số dư cuối kỳ	(250.000)	Số dư cuối kỳ	250.000

Đằng sau câu chuyện hợp tác giữa TAEL Partners và Timor Global 

Thông qua các ghi nhận kế toán của Hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global, đánh giá về chỉ tiêu hiệu quả hoạt động, sự hợp tác giữa họ đã thành công, TAEL Partners có thêm động lực để mở rộng sự hợp tác của mình thông qua các đối tác khác, và các lĩnh vực khác trong tương lai. Timor Global tiếp cận được nguồn vốn và công nghệ, cách thức quản lý chuyên nghiệp, có thêm cho mình khách hàng mới.

Café là ngành nông nghiệp quan trọng nhất của Timor Leste, năm 2016 có khoảng 27 triệu USD hạt café nhân đã được xuất khẩu từ quốc gia này, và hơn một phần ba hộ gia đình tại đây phụ thuộc vào cây café như nguồn thu nhập chính.

Trong quá trình thực hiện BCC, TAEL Partners và Timor Global đã hỗ trợ người dân trồng café tại Timor Global từ việc đào tạo quy trình, cung cấp máy móc thiết bị như máy tách vỏ café, trợ giúp xây dựng các bồn rửa nhằm tăng năng suất, chất lượng của quả café, gia tăng chất lượng cafe thu hoạch đồng nghĩa với việc tăng thu nhập cho hộ nông dân. Hợp tác kinh doanh giữa TAEL Partners và Timor Global đã tác động đến 1.200 hộ gia đình, giúp gia tăng thu nhập của họ từ 213 USD lên 720 USD một năm.

Sự hợp tác đó đã vượt ra ngoài câu chuyện kinh doanh và các nghiệp vụ kế toán thông thường, như Warren Buffett đã từng nói “muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa hãy đi cùng nhau”.

Hy vọng điển hình hợp tác giữa TAEL Partners và Timor Global trình bày trong bài viết có thể giúp bạn đọc nắm bắt được bản chất, nguyên tắc kế toán và phương pháp hạch toán kế toán các nghiệp vụ chủ yếu của hợp đồng hợp tác kinh doanh. Mời bạn đọc tiếp tục đón đọc các bài viết bổ ích tại MISA AMIS. 

Để giúp kế toán đơn giản và chính xác hơn trong các nghiệp vụ hạch toán, việc sử dụng các công cụ quản lý tự động được xem là giải pháp hiệu quả hiện nay. Hiện nay, nhiều phần mềm kế toán thông minh với các tính năng tiên tiến như phần mềm kế toán online MISA AMIS có thể giúp ích nhiều cho kế toán trong quá trình thực hiện hạch toán các bút toán. Phần mềm AMIS Kế toán có tính năng tự động hạch toán từ hoá đơn, bảng excel giúp kế toán không cần nhập liệu thủ công, vừa giảm thiểu sai sót vừa nâng cao năng suất kế toán.

Phần mềm online MISA AMIS mang đến giải pháp quản trị tài chính kế toán tổng thể vừa đơn giản, thông minh vừa an toàn chính xác. Phần mềm cho phép kế toán doanh nghiệp:

• Hệ sinh thái kết nối: ngân hàng điện tử; Cơ quan Thuế; hệ thống quản trị bán hàng, nhân sự: giúp doanh nghiệp dễ dàng trong các nghĩa vụ thuế, hoạt động trơn tru, vận hành nhanh chóng
• Đầy đủ các nghiệp vụ kế toán: Đầy đủ 20 nghiệp vụ kế toán theo TT133 & TT200, từ Quỹ, Ngân hàng, Mua hàng, Bán hàng, Kho, Hóa đơn, Thuế, Giá thành,…
• Tự động nhập liệu: Tự động nhập liệu từ hóa đơn điện tử, nhập khẩu dữ liệu từ Excel giúp rút ngắn thời gian nhập chứng từ, tránh sai sót.
• Làm việc mọi lúc mọi nơi qua internet: giúp kế toán viên nói riêng và ban lãnh đạo doanh nghiệp nói chung có thể kịp thời đưa ra quyết định về vấn đề tài chính của doanh nghiệp.
• ….

Tham khảo ngay bản demo phần mềm kế toán online MISA AMIS dùng thử miễn phí 15 ngày để quản lý công tác kế toán hiệu quả hơn.

>> DÙNG THỬ MIỄN PHÍ – PHẦN MỀM KẾ TOÁN ONLINE MISA AMIS

Tác giả: Nguyễn Trung Kiên